1. [P]ostępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego nie służy kontroli merytorycznej rozstrzygnięcia odpowiadającej przewidzianej w procedurze cywilnej apelacji. Merytoryczne badanie orzeczenia sądu polubownego przez sąd ogranicza się do oceny, czy zapadły wyrok nie narusza zasad porządku prawnego. Użyte przez ustawodawcę określenie "podstawowe zasady porządku prawnego" (art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.) wskazuje jednoznacznie, że chodzi o takie naruszenia przepisów prawa materialnego, które prowadzą do pogwałcenia zasad państwa prawa (praworządności), a wyrok narusza naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej oraz godzi w obowiązujący porządek prawny, czyli narusza pryncypia ustrojowo-polityczne i społeczno-gospodarcze. Przeprowadzana ad casum ocena, czy orzeczenie narusza podstawowe zasady porządku prawnego, powinna być dokonywana ostrożnie, a wykładnia sformułowania zawartego w ustawie ma mieć raczej charakter zwężający.

2. [Z]a jedną z zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej należy uznać zasadę pacta sunt servanda.

1. [S]karga o uchylenie wyroku sądu polubownego przysługuje jedynie w ściśle określonych, tj. w enumeratywnie określonych w przepisie art. 1206 Kodeksu postępowania cywilnego sytuacjach. Sąd powszechny nie może natomiast w ramach postępowania o uchylenie wyroku sądu polubownego rozpoznawać merytorycznie sporu pomiędzy stronami postępowania arbitrażowego (…). Konsekwencją poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego jest zatem ograniczenie wpływu sądów powszechnych na to, jak spór zostanie rozstrzygnięty.

2. [P]rzywołana konwencja [Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) – wstaw. własne] jest ratyfikowaną umową międzynarodową, której stroną jest także Rzeczpospolita Polska. Zgodnie zatem z art. 87 ust. 1 Konstytucji stanowi źródło powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. Nie sposób zatem uznać, że zastosowanie przywołanego przepisu Konwencji [art. 32 ust. 1 i 2 – wstaw. własne] mogło naruszać podstawowe zasady porządku prawnego w Rzeczpospolitej Polskiej.

3. [G]dyby nawet założyć (czego Sąd Apelacyjny nie czyni), że wykładnia prawa materialnego, w tym wypadku regulującego kwestię przedawnienia, dokonana przez sąd polubowny okazała się błędna, to nie sposób przyjąć, że takie uchybienia naruszają podstawowe zasady porządku prawnego. (…). Oceny tej nie zmienia w żadnej mierze fakt, że w bardzo zbliżonych stanach faktycznych, w sprawach między tymi samymi stronami, ten sam sąd polubowny, który występuje w tej sprawie, wydał rozstrzygnięcia na korzyść skarżącego.

1. [D]okonując zapisu na sąd polubowny strony świadomie rezygnują z poddania się rygorom obowiązującym w postępowaniu przed sądem powszechnym, w tym z niektórych gwarancji procesowych występujących w takim postępowaniu. Niepozbawione jest zatem słuszności twierdzenie, że przyjmując zapis na sąd polubowny strony samoograniczają swoje konstytucyjne prawo do sądu. Decydując się na poddanie ewentualnego sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego muszą mieć świadomość zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków zawarcia w klauzuli odpowiednich postanowień.

2. [S]ąd polubowny przy rozpoznawaniu spraw nie musi, tak jak sąd państwowy, stosować ściśle przepisów prawa materialnego, ale może oprzeć swoje orzeczenie również na zasadach słuszności lub też orzec według ogólnych zasad prawa. W konsekwencji, kontrola przez sąd powszechny rozstrzygnięć sądów polubownych jest ograniczona do ściśle określonych przepisami prawa wypadków (…).

3. [B]adanie sprawy w zakresie podstawy uchylenia wyroku z art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. nie może wykraczać poza kwalifikowane naruszenia prawa, a strony nie mogą skarżyć wyroku sądu polubownego, gdy ten został wydany po prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu, ale nie odpowiada ich interesom. Skarga jest możliwa dopiero wtedy, gdy zostanie wykazane, że wyrok arbitrażowy narusza podstawowe zasady polskiego porządku prawnego (…).

4. [Z]godnie z art. 1197 § 2 k.p.c. wyrok sądu polubownego powinien zawierać motywy rozstrzygnięcia, co nie oznacza jednak, że uzasadnienie powinno być skonstruowane ściśle według reguł z art. 328 § 2 k.p.c. (…). Wynika to ze specyfiki postępowania przed sądem polubownym, które nie ma charakteru tak ściśle sformalizowanego, jak proces w postępowaniu cywilnym. Bez wątpienia natomiast uzasadnienie wyroku sądu polubownego powinno być czytelne i odzwierciedlać rozumowanie poddające się analizie pod kątem podstaw do uchylenia skargi (…).

1. Sąd powszechny (…) dokonuje oceny zasadności skargi [o uchylenie wyroku sądu polubownego – wstaw. własne] wyłącznie w świetle przesłanek z art. 1206 § 1 i 2 k.p.c., przy czym z urzędu pod uwagę bierze jedynie podstawy z art. 1206 § 2 k.p.c.

2. Naruszenie przepisów ogólnych cywilnego prawa procesowego, jak i naczelnych zasad postępowania cywilnego może stanowić uzasadnioną podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli doprowadziło w swym wyniku do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej lub zasad współżycia społecznego. Naruszenie naczelnych zasad prawnych obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej skutkować musi również - jeżeli stanowić ma podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego - obrazą prawa materialnego.

3. O pozbawieniu strony możliwości obrony można byłoby mówić wtedy, gdyby sąd polubowny w ogóle uniemożliwił skarżącej i jej pełnomocnikowi procesowemu złożenie oświadczeń, zajęcie stanowiska procesowego na piśmie czy ustnie.

4. [S]przeczność wyroku sądu polubownego z porządkiem Rzeczypospolitej Polskiej nie oznacza, że wyrok taki nie może być sprzeczny z jakąkolwiek zasadą porządku prawnego państwa, a jedynie chodzi tu o sprzeczność z podstawowymi zasadami dla porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, chodzi tu o zasady konstytucyjne, ale także wynikające z prawa cywilnego procesowego i materialnego.

5. Pojęcie porządku publicznego jest pojęciem węższym niż praworządność, która wiąże się z obowiązkiem stosowania w zasadzie wszystkich norm prawnych, w tym bezwzględnie wiążących.

1. W obowiązującym stanie prawnym przyjmuje się zatem, że w każdym przypadku skierowanie sporu na drogę sądownictwa polubownego zawsze wymagać będzie zapisu na sąd polubowny zgodnie z art. 1161 § 1 k.p.c. 

2. Zapis na sąd polubowny powinien jednoznacznie i w sposób precyzyjny wskazywać, że strony zobowiązują się poddać rozstrzygnięcie określonych sporów pod sąd polubowny.

1. Zakres badania sądu państwowego i jego rozstrzygnięcie ograniczone są do zarzutów podniesionych w skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego. Sąd państwowy uprawniony jest jedynie do sprawdzenia, czy zachodzą podane w skardze przyczyny żądania uchylenia wyroku (…) i tylko w tym ograniczonym zakresie postępowanie to podobne jest do postępowania przed sądem państwowym II instancji.

2. [J]eżeli strona miała możliwość podniesienia przed sądem polubownym zarzutu naruszenia jej prawa do obrony, ale tego nie uczyniła, wyłączona jest dopuszczalność powoływania zarzutu pozbawienia możliwości obrony przez tę stronę praw przed sądem polubownym, z uwagi na to, że nie doszło w rzeczywistości do pozbawienia jej możliwości obrony.

3. [W] postępowaniu zainicjowanym na skutek skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, sąd państwowy nie bada trafności oceny materiału dowodowego przeprowadzonej przez sąd polubowny, poprawności ustaleń faktycznych oraz wykładni i zastosowania prawa materialnego. Nie jest przedmiotem oceny sądu państwowego także zasadność określonego sposobu rozstrzygnięcia przez sąd polubowny spornego stosunku prawnego (…). Istotą skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest bowiem stworzenie mechanizmu kontrolnego respektującego z jednej strony odrębność i autonomię sądownictwa polubownego, z drugiej zaś strony zapobiegającego funkcjonowaniu w obrocie prawnym orzeczeń sądów niepaństwowych naruszających praworządność.

4. W ramach kognicji sądu rozpoznającego skargę na orzeczenie sądu polubownego nie mieści się - co do zasady - kontrola zgodności tego orzeczenia z prawem materialnym, ani badanie prawidłowości ustaleń faktycznych, poza wyrokowaniem opartym na oczywiście wybiórczej i nierzetelnej ocenie dowodów.

5. [P]ostępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego nie prowadzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sporu między stronami, lecz ma na celu wyłącznie zweryfikowanie twierdzeń skarżącego o wystąpieniu przytoczonych w skardze podstaw przewidzianych w art. 1206 § 1 k.p.c. oraz ocenę, czy nie zachodzi któraś z przesłanek przewidzianych w art. 1206 § 2 k.p.c., bez względu na to, czy skarżący ją powołał (…)

6. "Klauzula porządku publicznego", jak każda klauzula generalna, jest niedookreślona, co pozostawia sądowi orzekającemu w konkretnej sprawie dużą dyskrecjonalność. Niemniej na jej podstawie kontrola elementów składających się na orzeczenie sądu polubownego nie może przybierać rozmiarów właściwych dla kontroli merytorycznej (zasadności) takiego orzeczenia. Zakaz kontroli merytorycznej orzeczenia związany jest z istotą stosowania klauzuli porządku publicznego. Przy jej stosowaniu nie chodzi bowiem o to, aby oceniane orzeczenie było zgodne ze wszystkimi bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, lecz o to, czy wywarło ono skutek sprzeczny z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego (…).

7. W orzecznictwie wskazuje się, że naruszenie przez sąd polubowny prawa materialnego właściwego dla rozstrzyganego stosunku, którego przestrzeganie - co do zasady - nakazuje art. 1194 § 1 k.p.c., uzasadnia uchylenie wyroku tego sądu jedynie wtedy, gdy łączy się z pogwałceniem podstawowych zasad porządku prawnego (…). W takim właśnie zakresie ingerencji sądu powszechnego w orzeczenie sądu polubownego wyraża się podstawowa różnica pomiędzy postępowaniem wszczętym na skutek apelacji, a postępowaniem wszczętym na skutek skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Zgodnie z art. 1207 § 1 i 2 k.p.c., do skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stosuje się odpowiednio art. 368, zaś do postępowania ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stosuje się odpowiednio przepisy o apelacji.

1. [A]rt. 1215 § 2 k.p.c. (…) dotyczy (…) wyroków zagranicznych sądów polubownych w sytuacji, gdy strony (lub jedna ze stron) ma siedzibę w państwie, które nie jest stroną Konwencji o uznaniu i wykonaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 10 czerwca 1958 r. (…).

2. Pozbawienie strony obrony jej praw, a także bezprawne pozbawienie strony możliwości przedstawienia swojej sprawy należy rozumieć w sposób ścisły. Taka sytuacja ma miejsce tylko wtedy, gdy strona nie została w ogóle wysłuchana (w jakiejkolwiek formie) przez sąd polubowny lub nie zapewniono jej możliwości przedstawienia wyjaśnień i złożenia oświadczeń wobec twierdzeń strony przeciwnej (…).

1. Konsekwencją poddania sporu pod rozstrzygniecie sądu polubownego jest ograniczenie wpływu sądów powszechnych na to, jak spór zostanie rozstrzygnięty. Rozpoznając skargę, sądy nie badają w zasadzie wyroków arbitrażowych co do meritum. Kontrolują je tylko w ograniczonym zakresie – wyłącznie co do przesłanek określonych w art. 1206 k.p.c.

2. Jedynie normy bezwzględnie wiążące (ius cogens) - i to tylko te, którym przypisuje się podstawowe znaczenie - mogą uzasad­niać odwołanie się do klauzuli porządku publicznego. Mogą to być normy o charakterze ustrojowym, materialnym lub procesowym - ich rola w krajowym systemie prawnym musi być jednak szcze­gólna. Stosowanie klauzuli porządku publicznego nie ma bowiem służyć korekcie wszelkich nieprawidłowości pojawiających się w orzecznictwie arbitrażowym, lecz raczej ochronie integralności porządku publicznego. Ocena, czy zachodzi podstawa do za­stosowania klauzuli porządku publicznego powinna być dlatego formułowana ad casum w sposób zwężający (…).

3. Nie jest w szczególności zadaniem sądu powszechnego kontro­la, czy wyrok arbitrażowy znajduje oparcie w faktach przytoczo­nych w motywach rozstrzygnięcia oraz czy fakty te zostały pra­widłowo ustalone (…).

4. Klauzula porządku publicznego, w myśl art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c., ma charakter klauzuli generalnej. Dlatego też jej konkretyzacja należy do sądów (…). Ze względu na jej nieokreśloność, sędziom pozostawiona jest duża swoboda. Ponadto, biorąc pod uwagę okoliczność, że rozstrzygnięcie arbitrażowe jest wyrazem określonej woli osób uprawnionych w kompetencje do orzekania, klauzula ma być swoistego rodzaju „wentylem bezpieczeństwa” zabezpieczającym przed nieakceptowanymi skutkami funkcjonowania w obrocie wyroku sądu polubownego wydanego z naruszeniem podstawowych zasad porządku prawnego.

5. [T]ylko zarzut (lub obawa) sprzeczności z klauzulą porządku publicznego może uzasadniać merytoryczną kontrolę orzeczenia arbitrażowego.

6. Przez podstawowe (…) zasady [porządku prawnego RP] należy rozumieć zasady konstytucyjne oraz zasady innych dziedzin pra­wa, w tym prawa cywilnego, rodzinnego, prawa pracy i prawa procesowego (…).

7. Za podstawowe zasa­dy polskiego porządku prawnego przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie następu­jące zasady: w zakresie prawa procesowego m.in.: zasadę równego traktowania stron; a w zakresie prawa materialnego m.in.: zasadę restytucyjnego charakteru odpowie­dzialności odszkodowawczej, zasadę autonomii woli stron i równości podmiotów, za­sadę pacta sunt servanda, zasadę równego traktowania wierzycieli w postępowaniu układowym, zasadę wolności gospodarczej ^. Odnosząc się do procesowego porządku prawnego należy podkreślić, iż ocenie podlegają dwie kwestie: po pierwsze - zgodność procedury arbitrażowej w następstwie której doszło do wydania wyroku sądu polu­bownego i po drugie - skutki wyroku arbitrażowego po jego uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności z punktu widzenia zgodności z systemem prawa procesowego, w tym także wpływaniem wyroku na sytuację prawną osób trzecich. Natomiast w zakresie materialnoprawnego porządku prawnego kontrola wyroku sądu polubownego powinna polegać na porównaniu roz­strzygnięcia zawartego w wyroku arbitrażowym z hipotetycznym rozstrzygnięciem, jakie powinno zapaść z uwzględnieniem podstawowych zasad porządku prawnego. Następnie dopiero skonfrontowanie go z rozstrzygnięciem arbitrów pozwala na ocenę, czy doszło do naruszenia porządku publicznego, czy też nie. Nie wystarczy przy tym jakiekolwiek stwierdzenie sprzeczności, lecz tylko takie, które wiąże się z naruszeniem podstawowych wartości (zasad), które dane normy wyrażają lub chronią.

8. Sąd państwowy, który będzie orzekał o uznaniu (stwierdzeniu wykonalności) kolejnego orzeczenia nie może pominąć faktu, że w tej samej sprawie wypowiedział się już sąd państwowy. Należy wobec tego stwierdzić, że z art. 365 § 1 k.p.c. wynika, iż sąd orzekający o uznaniu drugiego orzeczenia arbitrażowego, jako związany wcześniejszym orzeczeniem, także sądu państwowego, nie powinien dopuścić do tego, aby w obrocie prawnym znalazły się dwa orzeczenia, które w tej samej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami inaczej rozstrzygnęły tę samą kwestię, godziłoby to bowiem w powagę wymiaru sprawiedliwości i podważało zaufanie do sądów, czyli byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej.

Zakaz kontroli merytorycznej (zasadności) orzeczenia sądu polubownego związany jest z istotą stosowania klauzuli porządku publicznego. Przy jej stosowaniu nie chodzi bowiem o to, aby oceniane orzeczenie było zgodne ze wszystkimi wchodzącymi w grę bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, lecz o to, czy wywarło ono skutek sprzeczny z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego. Procesowy porządek publiczny może być podstawą oceny wyroku sądu polubownego w dwóch aspektach. Po pierwsze, ocenie podlega zgodność procedury, która doprowadziła do wydania wyroku sądu polubownego z podstawowymi procesowymi zasadami porządku prawnego. Po drugie, ocenie podlegają skutki wyroku arbitrażowego z punktu widzenia ich zgodności z procesowym porządkiem publicznym, tj. czy dają się one pogodzić z systemem prawa procesowego (…).