zapis na sąd polubowny

[A]rt. 267 i 344 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie postanowieniu zawartemu w umowie międzynarodowej zawartej między dwoma państwami członkowskimi, zgodnie z którym inwestor z jednego z tych państw członkowskich może, w przypadku sporu dotyczącego inwestycji w drugim państwie członkowskim, wszcząć postępowanie przeciwko temu ostatniemu państwu członkowskiego przed sądem arbitrażowym, którego właściwość państwo to zobowiązało się uznać (…).

Artykuły 267 i 344 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym pozwalającym państwu członkowskiemu na zawarcie z inwestorem z innego państwa członkowskiego zapisu na sąd polubowny ad hoc umożliwiającego kontynuowanie postępowania arbitrażowego wszczętego na podstawie klauzuli arbitrażowej o treści identycznej z treścią tego zapisu, która to klauzula znajduje się w umowie międzynarodowej zawartej między tymi dwoma państwami członkowskimi i jest nieważna z powodu sprzeczności ze wspomnianymi artykułami.

1. [D]okonując zapisu na sąd polubowny strony świadomie rezygnują z poddania się rygorom obowiązującym w postępowaniu przed sądem powszechnym.

2. Niepozbawione jest słuszności twierdzenie, że przyjmując zapis na sąd polubowny strony samoograniczają swoje konstytucyjne i konwencyjne prawo do sądu.

3. Pozbawienie strony możności ochrony swych praw w postępowaniu przed sądem polubownym ma miejsce wówczas, gdy naruszona zostaje zasada równości stron, jedna ze stron nie zostaje wysłuchana i nie ma możliwości ustosunkowania się do dowodów i twierdzeń przedstawianych przez stronę przeciwną. Dlatego też nie można utożsamiać każdego przypadku niedopuszczenia przez sąd polubowny dowodów wnioskowanych przez stronę z pozbawieniem jej możliwości obrony. Takie pozbawienie ma bowiem miejsce dopiero wówczas, gdy strona nie ma żadnej możliwości przedstawienia i wykazania własnych racji (…).

4. [S]karga o uchylenie wyroku sądu polubownego nie jest środkiem odwoławczym, lecz rodzajem nadzwyczajnego środka nadzoru judykacyjnego sądu powszechnego nad działalnością sądu polubownego. Wynika z tego, że sąd powszechny nie może w ramach postępowania o uchylenie wyroku sądu polubownego rozpoznawać merytorycznie sporu pomiędzy stronami postępowania arbitrażowego (…)

1. W postępowaniu wszczętym skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego przepisy określające podstawy tej skargi (art. 1206 § 1 i 2 k.p.c.) stanowią podstawę merytorycznego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, co uzasadnia traktowanie ich w kontekście podstaw kasacyjnych jako funkcjonalnego odpowiednika norm prawa materialnego (…).

2. [Z]datność arbitrażowa sporu, stanowiąca jedną z przesłanek skuteczności zapisu, podlega ocenie sądu rozpoznającego skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego bez względu na to, czy skarżący podnosił w tej mierze zarzuty w postępowaniu arbitrażowym i czy powołał się w skardze na to uchybienie (…).

3. Zachowanie wymagań co do składu sądu polubownego, w tym prawidłowość powołania arbitrów, może być (…) przedmiotem oceny w postępowaniu postarbitrażowym, bez względu na uprzednie rozstrzygnięcie tej kwestii przez sąd polubowny.

4. Przepis art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. ma zastosowanie do uchybień w zakresie składu sądu polubownego w każdej fazie postępowania, w tym na etapie wyznaczania arbitrów przez strony lub osobę trzecią. Dotyczy to także nieprawidłowej reprezentacji tych osób przy powoływaniu arbitrów.

5. Uchybienie polegające na niedochowaniu wymagań co do składu sądu polubownego stanowi podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego bez względu na jego wpływ na wynik sprawy (…).

6. Postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest odrębnym postępowaniem względem poprzedzającego je postępowania przed sądem polubownym, a jego przedmiotem nie jest merytoryczne rozpoznanie sprawy rozstrzygniętej przez sąd (…).

7. [S]zczególne zasady reprezentacji pozwanej spółki w procesie o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały wspólników (art. 253 k.s.h.) mają zastosowanie także w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego wydanego w sporze, którego przedmiotem było żądanie stwierdzenia nieważności lub uchylenia uchwały wspólników.

8. Struktura podmiotowa postępowania inicjowanego skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego, włącznie z dopuszczalnością działania w roli strony zarządu in corpore wyposażonego w szczególną zdolność sądową, jest taka sama, jak w poprzedzającym je postępowaniu arbitrażowym, w którym orzeczono o ewentualnej wadliwości uchwały, choć zmianie mogą ulec role procesowe uczestniczących w nim podmiotów. Wyrok wydany w postępowaniu skargowym decyduje o tym, czy merytoryczne rozstrzygnięcie w przedmiocie skuteczności uchwały pozostanie w mocy, a pośrednio, czy może ono uzyskać na trwałe moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego (art. 1212 § 1 k.p.c.). W postępowaniu tym aktualne są w związku z tym te same ryzyka w zakresie konfliktu interesów po stronie reprezentantów spółki, które uzasadniają stosowanie szczególnych reguł reprezentacji w procesie o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały. W powiązaniu z ochronną funkcją art. 253 § 2 k.s.h. przemawia to za rozciągnięciem tych szczególnych reguł na postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, którym orzeczono w przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności lub uchylenia uchwały wspólników, bez względu na to, czy w postępowaniu tym spółka, której wspólnicy podjęli uchwałę, występuje w roli strony skarżącej, czy przeciwnika skargi.

9. Podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego nie mają rozłącznego charakteru; mogą one także pozostawać ze sobą w relacji przyczynowo-skutkowej (…).

10. Jedną z podstawowych zasad postępowania przed sądem polubownym jest zasada równoprawnego traktowania stron (art. 1183 k.p.c.). Reguła ta ma w postępowaniu arbitrażowym fundamentalny, aksjomatyczny charakter. (…). Zasada ta dotyczy nie tylko równoprawnego traktowania stron w toku postępowania arbitrażowego w kontekście prawa do wysłuchania i pozostających do dyspozycji stron środków procesowych, lecz także etapu formowania się składu sądu polubownego. Do jej naruszenia prowadzi m.in. brak koniecznej równowagi między stronami przy powoływaniu arbitrów, który może wynikać nie tylko z postanowień zapisu (art. 1161 § 2 k.p.c.), lecz także z faktycznych okoliczności, w których dochodzi do powołania arbitrów.

1. W toku postępowania wywołanego skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego rolą sądu powszechnego nie jest badanie zgodności wyroku sądu polubownego z właściwym w sprawie prawem materialnym. Zadaniem tego sądu jest jedynie zbadanie, czy w sprawie nie wystąpiła ustawowa podstawa do uchylenia tego wyroku (…). Kontrola sprawowana przez sąd państwowy nie jest bowiem równoznaczna z rozstrzyganiem sprawy ex novo, nie tylko w płaszczyźnie faktycznej, lecz także w płaszczyźnie prawnej. Sąd państwowy, rozpoznając skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego, bada jedynie okoliczności wskazane w art. 1206 § 1 k.p.c., jeżeli skarżący się na nie powoła, a z urzędu okoliczności określone w art. 1206 § 2 k.p.c. (…).

2. Wyrok sądu polubownego podlega uchyleniu na podstawie klauzuli porządku publicznego, gdy naruszenie prawa materialnego przez sąd polubowny prowadzi do następstw niedających się pogodzić z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego, tj. do skutków sprzecznych w sposób oczywisty i rażący z tymi zasadami - choćby tylko jedną z nich (…).

3. [Z]asada autonomii woli stron jest jedną podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (…).

4. Klauzula porządku publicznego, jak każda klauzula generalna, jest niedookreślona, co pozostawia sądowi orzekającemu w konkretnej sprawie dużą dyskrecjonalność (…). Jej zastosowanie pozostaje w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy w ścisłym powiązaniu z konkretnym stanem faktycznym.

5. Klauzula porządku publicznego jest (…) jedyną wśród przesłanek uchylenia wyroku sądu polubownego, która daje sądowi państwowemu prawo merytorycznej kontroli orzeczenia arbitrażowego. Niemniej na jej podstawie kontrola elementów składających się na orzeczenie sądu polubownego nie może przybierać rozmiarów właściwych kontroli merytorycznej (zasadności) takiego orzeczenia. Zakaz kontroli merytorycznej takiego orzeczenia jest związany z istotą stosowania klauzuli porządku publicznego. Przy jej stosowaniu nie chodzi bowiem o to, aby oceniane orzeczenie było zgodne ze wszystkimi wchodzącymi w grę bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, lecz o to, czy wywarło ono skutek sprzeczny z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego (…). Zatem tylko w sytuacji, gdy dokonana przez sąd państwowy ocena skutków wyroku sądu polubownego w relacji do podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej będzie rażąco i oczywiście błędna, możliwe jest uwzględnienie skargi kasacyjnej opartej na zarzucie naruszenia art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.

6. [I]stnieje bardzo duża autonomia postępowania polubownego, całkowicie zgodna z zamierzeniami ustawodawcy, wybitnie ograniczająca możliwości kontrolne sądu powszechnego. Podstawowym celem tej regulacji prawnej jest szybkość postępowania w załatwieniu sporów cywilnoprawnych, a nie tworzenie dodatkowej fazy postępowania przedsądowego. Strony decydujące się na poddanie sporu sądowi polubownemu muszą się więc liczyć z tymi uwarunkowaniami polegającymi także na nikłej kontroli zewnętrznej jego wyroków (…).

7. Niepozbawione jest słuszności twierdzenie, że przyjmując zapis na sąd polubowny, strony same ograniczają swoje konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).

8. Pozbawienie obrony swych praw należy rozumieć w sposób ścisły. Strona będzie pozbawiona obrony swych praw, gdy sąd polubowny w ogóle nie wysłuchał jej lub nie zapewnił jej możliwości przedstawienia wyjaśnień i złożenia oświadczeń w odniesieniu do twierdzeń strony przeciwnej. Nie będzie kwalifikować się jako pozbawienia strony możności obrony pominięcie przez sąd polubowny zaoferowanego przez nią dowodu z tego powodu, że został on uznany za zbędny. Badanie zaś przez sąd państwowy, czy sąd polubowny słusznie uznał taki dowód za zbędny, stanowiłoby niedozwolone wkroczenie w meritum sprawy. Jeśli sąd polubowny pominął pewną część obrony prezentowanej przez stronę, zawierając w motywach wyroku merytoryczne wyjaśnienie przyczyn, dla których obronę tę uznał za nieistotną, to zarzut strony odnoszący się do pominięcia jej obrony jest w rzeczywistości skierowany przeciwko materialnej obronie sporu i jako taki jest niedopuszczalny (…).

9. Sąd polubowny, nie będąc związany przepisami o postępowaniu przed sądem państwowym (art. 1184 § 2 zd. 2 k.p.c.), dysponuje szerszą swobodą w kierowaniu przebiegiem postępowania, w tym także - w podejmowaniu decyzji co do zasadności i celowości przeprowadzania konkretnych dowodów.

10. [P]rzepis art. 387 § 2¹ k.p.c., a tym bardziej art. 328 § 2 k.p.c. (zob. art. 391 § 1 k.p.c.), ma zgodnie z art. 1207 § 2 k.p.c. jedynie "odpowiednie" zastosowanie w postępowaniu przed sądem rozpoznającym skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego. Oznacza to, że stosowanie tego przepisu musi uwzględniać specyfikę postępowania przed tym sądem.

11. Sąd rozpoznający skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego nie dokonuje ustaleń faktycznych, ewentualnie z wyjątkiem tych, które są niezbędne do oceny istnienia podstaw do uchylenia wyroku sądu polubownego (np. co do zawiadomienia strony o wyznaczeniu arbitra lub o postępowaniu przed sądem polubownym - art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c.). W konsekwencji, wynikający z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 387 § 2¹ k.p.c. wymóg "wskazania podstawy faktycznej" nie może mieć, co do zasady, zastosowania do uzasadnienia wyroku sądu rozstrzygającego skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1207 § 2 k.p.c.).

[S]amo wprowadzenie do umowy zapisu na sąd polubowny w innym kraju nie powoduje nieważności klauzuli arbitrażowej, niemniej nie można pominąć okoliczności, w jakich do tego doszło, jak również treści umowy, jeżeli może ona mieć wpływ na ustalenie i ocenę, czy działanie kontrahenta korzystającego z domniemania zawartego w art. 17 ust. 1 uKRS nosiło znamiona dobrej czy złej wiary.

1. Istota sądownictwa polubownego sprowadza się do trzech zasad: (i) niepaństwowym charakterze sądownictwa, (ii) zgodnej woli stron jako źródle umocowania do rozstrzygnięcia sporu oraz (iii) zrównaniu mocy prawnej wyroku sądu polubownego z mocą prawną wyroku sądu państwowego.

2. Orzeczenie sądu państwowego o uznaniu wyroku sądu polubownego lub stwierdzeniu jego wykonalności prowadzi do nadania temu wyrokowi takiej samej mocy, jaką mają orzeczenia sądów państwowych, co jednoznacznie potwierdza art. 1212 § 1 k.p.c. Takie orzeczenie, dzięki związanemu z nim orzeczeniu sądu państwowego, powinno być traktowane w obrocie tak samo, jak każde inne orzeczenie sądu państwowego, w tym korzysta z przymiotów wskazanych w art. 365 § 1 k.p.c.

3. Postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego ma na celu wyłącznie zweryfikowanie twierdzeń skarżącego o wystąpieniu przytoczonych w skardze podstaw przewidzianych w art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz ocenę, czy nie zachodzi któraś z przesłanek przewidzianych w art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.

4. [O] ważności i skuteczności zapisu na sąd polubowny decydują przepisy obowiązujące w chwili sporządzania zapisu (…).

5. [W] treści zapisu [na sąd polubowny – dop. red.] wskazuje się nie określone indywidualnie strony sporu, lecz stosunek prawny lub przedmiot sporu, stąd też w wyniku zapisu oznaczone roszczenia (wierzytelności) uzyskują tę właściwość, iż spory o nie podlegają orzecznictwu sądu polubownego.

6. [S]koro stosunek prawny został poddany pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu, to sąd polubowny utrzymuje swoją kompetencję do jego rozstrzygnięcia, jednakże wskutek cesji cedent co do zasady traci możliwość dysponowania roszczeniem w znaczeniu materialnoprawnym, w istocie traci zdolność ugodową.

7. Klauzula porządku publicznego obejmuje zarówno podstawowe zasady porządku prawnego o charakterze procesowym, jak i materialnoprawnym. Porządek publiczny w płaszczyźnie procesowej może być podstawą oceny wyroku sądu polubownego w dwóch aspektach. Po pierwsze, ocenie podlega zgodność procedury, która doprowadziła do wydania wyroku sądu polubownego z podstawowymi procesowymi zasadami porządku prawnego, a po drugie, skutki wyroku arbitrażowego z punktu widzenia ich zgodności z procesowym porządkiem publicznym, tj. czy dają się pogodzić z systemem prawa procesowego. Z kolei naruszenie przez sąd polubowny prawa materialnego właściwego dla rozstrzygnięcia stosunku prawnego, z którego wynikł spór poddany pod osąd sądu polubownego, uzasadnia uchylenie jego wyroku jedynie wtedy, gdy łączy się z pogwałceniem podstawowych zasad porządku prawnego. Jednocześnie w przypadku braku zgodności orzeczenia z podstawowymi zasadami porządku prawnego nie chodzi o to, aby orzeczenie to było zgodne ze wszystkimi bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, ale o to czy wywarło ono skutek sprzeczny, nie dający się pogodzić z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego (…).

8. Zasada wykładni oświadczeń woli mieści się w klauzuli porządku publicznego. (…) do podstawowych zasad materialnoprawnego porządku publicznego zalicza się również m.in. zasadę swobody umów.

1. [Ż]aden przepis prawa nie przewiduje wprost utraty mocy zapisu na sąd polubowny w sytuacji takiego pogorszenia się sytuacji finansowej strony, że nie jest ona w stanie ponieść kosztów postępowania arbitrażowego.

2. Zgodnie zaś z utrwalonymi poglądami przedstawicieli doktryny, wśród innych przyczyn wygaśnięcia umowy o arbitraż, o czym stanowi art. 1168 § 2 k.p.c., należy wymienić przede wszystkim sytuacje wyraźnie przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego: odmowa lub niemożliwość wykonania funkcji przez arbitra wskazanego wprost w umowie, przy czym odmowa pełnienia funkcji przez arbitra może też nastąpić w toku postępowania ze strony osoby, która do tej pory wykonywała funkcję arbitra. Jako inne przyczyny uniemożliwiające pełnienie funkcji arbitra wskazuje się w szczególności śmierć arbitra, jego długotrwałą chorobę, pozbawienie wolności  (art. 1168 § 1 k.p.c.) oraz odmowę ze strony wskazanej instytucji arbitrażowej i niemożliwość wykonania umowy o arbitraż (art. 1168 § 2 k.p.c.), a ponadto sytuację, gdy przy orzekaniu w zespole wieloosobowym nie można uzyskać wymaganej przez umowę jednomyślności lub większości głosów (art. 1195 § 4 k.p.c.). Z inną niemożliwością rozpoznania sprawy przez sąd polubowny niż wymienione wprost w art. 1168 § 2 k.p.c. mamy zatem do czynienia np. w sytuacji likwidacji stałego sądu polubownego, wskazanego w zapisie (…) lub gdy nie można w nim utworzyć składu wymaganego do rozstrzygnięcia sprawy. Ich wspólną cechą jest to, że przeszkoda w zrealizowaniu umowy o arbitraż dotyczy osoby arbitra lub instytucji arbitrażowej wskazanej przez strony, a nie jakiejś przyczyny zewnętrznej, w szczególności leżącej po którejś ze stron zapisu na sąd polubowny. Poza tym mają one wszystkie charakter okoliczności obiektywnych i to o trwałym charakterze. Do tego rodzaju okoliczności nie można zaliczyć pogorszenia się sytuacji finansowej powoda, choćby dlatego, że może ona przecież ulec zmianie w przyszłości.

3. [W] art. 1168 § 2 k.p.c. przyczyną utraty mocy przez zapis na sąd polubowny jest okoliczność, że rozpoznanie sprawy „w ramach” tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe, co oznacza, że przepis ten kładzie nacisk na wystąpienie przyczyny tej niemożliwości leżącej po stronie sądu polubownego. Ponadto, chociaż k.p.c. o tym wyraźnie nie mówi, za przyczyny wygaśnięcia mocy prawnej zapisu na sąd polubowny należy uważać także wydanie prawomocnego wyroku przez sąd powszechny w sporze podlegającym orzecznictwu sądu polubownego oraz upływ terminu, z którego zastrzeżeniem został zawarty zapis na sąd polubowny lub spełnienie warunku rozwiązującego wprowadzonego do zapisu.

4. Przepis art. 1168 k.p.c. reguluje sytuacje, w których może dojść do utraty mocy zapisu na sąd polubowny (o ile strony nie uzgodniły innych skutków prawnych ze zdarzeń objętych tym przepisem). Wyliczenie w tym przepisie jest zatem tylko przykładowe w tym sensie, że strony mogą wskazać na inne sytuacje, które skutkować będą wygaśnięciem (utratą mocy) zapisu na sąd polubowny. Utrata mocy prawnej zapisu może więc nastąpić w innych wypadkach niż podane wyżej, w szczególności w razie zawarcia pisemnej umowy rozwiązującej zapis. Mogą także wystąpić inne przyczyny związane z treścią umowy stron i związanego z nim zapisu na sąd polubowny (…), np. nieziszczenie się warunku zawieszającego lub ziszczenie się warunku rozwiązującego (art. 89-94 k.c.) czy też uchylenie się od skutków oświadczenia woli z powodu błędu, podstępu lub groźby (art. 84-87 k.c.), względnie inne zdarzenia określone przez strony jako przyczyny utraty mocy przez zapis na sąd polubowny.

5. W doktrynie jako przyczyny wygaśnięcia zapisu na sąd polubowny można spotkać koncepcję, że także niekiedy wypowiedzenie z ważnego powodu lub odstąpienie może spowodować ustanie mocy zapisu. Powyższego stanowiska nie sposób jednak podzielić, bowiem zawarcie umowy arbitrażowej traciłoby wtedy jakikolwiek sens, gdyby każda z jej stron mogła uchylić jej skutki w drodze jednostronnej czynności prawnej, a więc bez potrzeby jakiegokolwiek współdziałania czy też ewentualnie chociażby uzyskania zgody od drugiej strony.

6. [W]ynikające z Konstytucji RP reguły odnoszące się do państwowego wymiaru sprawiedliwości, w tym art. 45, nie mogą być odnoszone do sądownictwa polubownego, które swoją kompetencję do rozstrzygnięcia danego sporu wywodzi ze swobodnej, samodzielnej decyzji samych stron co do sposobu realizacji ich praw prywatnych (…).

7. [Z] art. 147a pr.up. wynika, że nie sam brak środków, a dopiero złożenie oświadczenia o odstąpieniu od zapisu skutkuje wygaśnięciem zapisu na sąd polubowny.

8. Niewykonalność (niemożliwość realizacji) zapisu na sąd polubowny odnosi się bowiem do umów arbitrażowych, które wprawdzie nie naruszają żadnego imperatywnego przepisu prawa i są w zasadzie ważne, jednak przeprowadzenie na ich podstawie postępowania arbitrażowego napotyka praktycznie nieprzezwyciężalne trudności. Wygaśnięcie umowy arbitrażowej oznacza natomiast definitywne ustanie wywoływanych przez nią skutków z powodu okoliczności, które zaszły już po jej dokonaniu.

9. Umowa o arbitraż jest niewykonalna w sytuacji, gdy przewiduje takie wymagania dla osób mających być arbitrami, że w istocie nie jest możliwe ukonstytuowanie się sądu polubownego, ponieważ nie można wskazać osób, które by te wymagania spełniały. Niewykonalny jest również zapis na sąd polubowny, gdy z innych przyczyn wszczęcie postępowania przed tym sądem nie jest w ogóle możliwe, z wyjątkiem wypadków, które prowadzą do wygaśnięcia umowy arbitrażowej. Za niewykonalny należałoby zatem uznać zapis na sąd polubowny, który jako miejsce postępowania przed tym sądem wskazywałby państwo, w którym z oczywistych względów, z powodu istniejącej tam sytuacji społeczno-politycznej, nie jest możliwe przeprowadzenie postępowania (np. z powodu wojny w tym państwie). Poza tym niewykonalna może być umowa arbitrażowa, która została sformułowana na tyle niejasno, że nie sposób ustalić jej treści. Kolejny przykład tego rodzaju sytuacji stanowi przypadek, w którym dokonano zapisu na stały sąd polubowny przy instytucji, która została zlikwidowana lub zawarto umowę arbitrażową wskazując właściwość stałego sądu polubownego, którego nie sposób zidentyfikować w drodze rozsądnej interpretacji tego wskazania (…).

10. [W]ykładnia przepisu art. 1165 § 2 k.p.c. w zakresie przesłanki niewykonalności zapisu na sąd polubowny winna uwzględniać obiektywne i trwałe przesłanki niemożliwości wszczęcia i prowadzenia postępowania przed tym sądem polubownym, do których w ocenie Sądu Apelacyjnego należałoby zaliczyć w takiej sytuacji również istnienie obiektywnych i trwałych przyczyn realnie uniemożliwiających pokrycie kosztów wszczęcia i prowadzenia postępowania przed sądem polubownym i taka obiektywna i trwała niemożliwość musiałaby  bezwzględnie wynikać z zebranego w sprawie materiału dowodowego (…).

11. Za materialnoprawnym charakterem zapisu na sąd polubowny przemawia wiele argumentów. Np. to, że zapis pozostaje wiążący także dla następców prawnych i to zarówno w przypadku następstwa ogólnego, jak i szczególnego, albowiem orzecznictwu sądu polubownego zostaje poddany stosunek prawny lub przedmiot sporu, a nie konkretne strony sporu, to że przy ocenie skuteczności zapisu nie ma przeszkód, aby bezpośrednio stosować do niego przepisy prawa materialnego o zdolności do czynności prawnych, nieważności czynności prawnych i wadach oświadczenia woli. Za materialnoprawnym charakterem zapisu na sąd polubowny przemawia również fakt, iż sporządzenie umowy arbitrażowej nie przerywa biegu terminu przedawnienia. Także natura pełnomocnictwa niezbędnego do skutecznego sporządzenia zapisu na sąd polubowny w imieniu mocodawcy jednoznacznie wskazuje na  materialnoprawny charakter przedmiotowej instytucji.

12. Nie może zaś być uznane za nadużycie procesowe w rozumieniu art. 3 k.p.c. podniesienie przez pozwanego zarzutu zapisu na sąd polubowny, które to działanie jest zgodne z przepisami prawa oraz z celem instytucji zarzutu zapisu na sąd polubowny, tj. doprowadzeniem do rozpoznania sprawy na właściwym forum orzeczniczym, tak jak na to strony się umówiły.

13. Nadużyciem prawa podmiotowego nie jest bowiem czynność procesowa, jaką jest podniesienie zarzutu na zapis polubowny.

1. [O] ważności i skuteczności zapisu na sąd polubowny decydują przepisy obowiązujące w chwili sporządzania zapisu.

2. Część polskiego porządku prawnego, podlegającego badaniu z urzędu w ramach przesłanki z art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c., stanowią przepisy prawa Unii Europejskiej. Orzecznictwo ETS/TSUE jednoznacznie przesądziło, że unijne przepisy prawa konkurencji stanowią część porządku publicznego, który musi być uwzględniany przez sądy krajowe w toku sprawowania przez nie kontroli nad orzeczeniami arbitrażowymi zgodnie z zasadą równoważności (ekwiwalentności).

3. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETS/TSUE, zasada równoważności prawa Unii Europejskiej wymaga, aby w sytuacji, w której krajowe przepisy postępowania nakładają na sąd krajowy obowiązek uwzględnienia żądania uchylenia wyroku sądu polubownego opartego na zarzucie naruszenia krajowych zasad porządku publicznego, sąd ten ma również obowiązek uwzględnić żądanie uchylenia takiego orzeczenia, jeżeli opiera się ono na zarzucie naruszenia unijnych zasad tego samego rodzaju (…).

4. [O]bowiązki nałożone na sądy krajowe w związku ze stosowaniem art. 108 ust. 3 TFUE rozciągają się również na sądy arbitrażowe.

1. [J]eżeli w postępowaniu przed zagranicznym sądem polubownym uczestnik nie zakwestionował jego właściwości i podjął obronę merytoryczną, nie może w postępowaniu o uznanie wyroku sądu polubownego skutecznie powołać się na nieistnienie (…) zapisu.

2. [I]stotą Konwencji nowojorskiej jest nakaz postępowania stron w zgodzie z zasadami dobrej wiary i dobrymi obyczajami, a więc i zakaz działania wbrew tym zasadom.

3. [B]rzmienie art. II ust. 2 Konwencji nowojorskiej przemawia za liberalnym rozumieniem pojęcia "umowy pisemnej" jako wymogu skuteczności zapisu na sąd arbitrażowy i nakazuje przyjęcie, że strony mają swobodę co do wyboru formy umowy, w której poddają się właściwości sądu arbitrażowego. Możliwe jest zatem zawarcie umowy takiej także przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, np. poprzez wymianę faksów lub oświadczeń drogą elektroniczną.

4. Odnosząc się do kwestii istnienia przyczyn do odmowy uznania wyroku sądu polubownego wydanego za granicą należy wskazać za stanowiskiem doktryny, iż przepisy kodeksu postępowania cywilnego, w tym oczywiście art. 1215 k.p.c., w praktyce mogą mieć zastosowanie tylko w stosunku do państw, które nie są stronami Konwencji nowojorskiej z 1958 r.

5. W odniesieniu do klauzuli porządku publicznego (art. V ust. 1 lit. b Konwencji (nowojorskiej – wstawienie własne)) (…) zastosowanie znajdują poglądy judykatury dotyczące podstawowych zasad porządku prawnego, o których stanowi przepis art. 1214 § 3 pkt 2 k.p.c. Chodzi tu o zasady wynikające z Konstytucji oraz zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, których naruszenie jest nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji prawnej w Polsce, nie zaś jedynie z poszczególnymi przepisami regulującymi tę samą instytucję w państwie pochodzenia orzeczenia arbitrażowego i Polsce, jako państwie wykonania tego orzeczenia, co skutkuje przyjęciem, że w postępowaniu o stwierdzenie uznania orzeczenia arbitrażowego nie jest dopuszczalna jego merytoryczna kontrola (…).

[Nabywca] nie jest (…) związany dokonanym w umowie najmu zapisem na sąd polubowny (…).

1. [P]ojęcie "umowy pisemnej", którą strony zobowiązują się poddać spór arbitrażowi, zostało wyjaśnione jako oznaczające zarówno klauzulę arbitrażową zamieszczoną w kontrakcie (czyli odnoszącą się do sporów, które mogą powstać w przyszłości), jak i kompromis, czyli umowę o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego zawartą już po powstaniu tego sporu.

2. [R]ozwój środków komunikowania się na odległość skłania do zaakceptowania stanowiska, iż zamysł art. II ust. 2 zd. 2 Konwencji nowojorskiej zostaje zrealizowany także w razie złożenia oświadczeń woli za pomocą nowych metod technicznych, w tym w drodze wymiany listów elektronicznych czy faksów. W każdym z tych przypadków konieczne jest jednak spełnienie dwu wymagań. Po pierwsze, skoro mowa o umowie, niezbędne jest niewątpliwe wyrażenie przez każdą ze stron woli poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu, równoznaczne z akceptacją wyłączenia sprawy spod kompetencji sądu państwowego. Po drugie, nie jest wystarczająca obustronna akceptacja idei poddania sporu arbitrażowi, lecz konieczne jest złożenie oświadczeń woli w sposób czyniący zadość wymaganiom pisemności w rozumieniu przyjętym w wykładni art. II ust. 2 zd. 2 Konwencji nowojorskiej.

3. Do zawarcia "umowy pisemnej" w rozumieniu art. II Konwencji konieczne byłoby w opisanym przypadku złożenie ponadto drugiego oświadczenia, którego treść wyrażałaby wolę kontrahenta godzącego się na rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny. Dopiero wówczas można byłoby twierdzić, że doszło do "wymiany listów lub telegramów" (także faksów, maili itp.) w ujęciu art. II ust. 2 zd. 2 Konwencji, rozumianych jako odnoszące się do siebie lub odpowiadające sobie dokumenty zawierające zgodne oświadczenia woli stron o poddaniu sporu arbitrażowi. Kryterium tego nie realizuje samo prowadzenie przez strony korespondencji dotyczącej kwestii związanych z umową, jeśli z ich treści nie wynika, by miała miejsce "wymiana" w rozumieniu art. II ust. 2 zd. 2 Konwencji, a zatem "wymiana" oświadczeń dotyczących ustanowienia kompetencji sądu polubownego.

4. [Z]awarcie "umowy pisemnej" lub sporządzenie zapisu na sąd polubowny pozostaje zawsze przedmiotem oceny sądu polubownego lub powszechnego, rozstrzygającego o swojej kompetencji lub braku kompetencji do rozpoznania sprawy.

5. Skuteczne powołanie się na podstawy stosowania art. 1162 § 2 zd. 2 k.p.c. jest (…) możliwe wyłącznie w razie zawarcia na piśmie umowy, na tle której może dojść do sporu, tzw. umowy głównej (…).

6. [D]o skutecznego powołania się na istnienie klauzuli arbitrażowej nie jest wystarczające wskazanie, że kontrahent nie kwestionuje zawarcia umowy głównej (np. sprzedaży), w której ma być zamieszczone odesłanie do zawartego w innym dokumencie zapisu na sąd polubowny. Zagadnienie istnienia zapisu zawsze bowiem wymaga odrębnej oceny i rozstrzygnięcia o ważności lub skuteczności klauzuli arbitrażowej.

7. Kompetencja sądu polubownego do rozpoznania sprawy wynika z woli stron. Wola ta powinna być (w kategoriach prawnych, czyli przypisywalności oświadczenia) niewątpliwa (…).

1. [J]eżeli w postępowaniu przed zagranicznym sądem polubownym uczestnik nie zakwestionował jego właściwości i podjął obronę merytoryczną, nie może w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego skutecznie powołać się na nieistnienie lub nieważność zapisu (…).

2. [B]rzmienie art. II ust. 2 Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 10 czerwca 1958 r. (…) przemawia za liberalnym rozumieniem pojęcia "umowy pisemnej" jako wymogu skuteczności zapisu na sąd arbitrażowy i nakazuje przyjęcie, że strony mają swobodę co do wyboru formy umowy, w której poddają się właściwości sądu arbitrażowego. Możliwe jest zatem zawarcie takiej umowy także przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, np. przez wymianę faksów lub oświadczeń drogą elektroniczną.

3. W odniesieniu do klauzuli porządku publicznego (art. V ust. 1 lit. b Konwencji) w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że zastosowanie znajdują poglądy judykatury dotyczące podstawowych zasad porządku prawnego, o których stanowi przepis art. 1214 § 3 pkt 2 k.p.c. Innymi słowy, chodzi o zasady wynikające z Konstytucji oraz zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, których naruszenie jest nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji prawnej w Polsce, nie zaś jedynie z poszczególnymi przepisami regulującymi tą samą instytucję w państwie pochodzenia orzeczenia arbitrażowego i Polsce jako państwie wykonania tego orzeczenia, co skutkuje przyjęciem, że w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego nie jest dopuszczalna jego merytoryczna kontrola (…).

1. Dokonując zapisu na sąd polubowny strony uchylają kompetencję sądownictwa państwowego do rozstrzygnięcia sporu, powierzając ją organowi działającemu z mocy woli stron. W konsekwencji, kontrola sprawowana przez sąd państwowy nad rozstrzygnięciem sądu polubownego, jakkolwiek niezbędna i gwarantowana ustawowo, nie ma charakteru kontroli instancyjnej i z założenia musi mieć niepełny charakter, ograniczony do najdalej idących uchybień i nadużyć arbitrażu, mających znaczenie nie tylko z punktu widzenia stron, lecz także interesu ogólnego.

2. Mając na względzie doniosłą rolę reguły związania sądu żądaniem (…), uznaje się, że przypadek, w którym sąd polubowny orzeka ultra petita albo aliu, nie powinien uchylać się kontroli sądu państwowego. Założenie to należy uznać za zasadne także na tle kodeksu postępowania cywilnego, z zastrzeżeniem, że specyfika sądownictwa polubownego może uzasadniać elastyczniejsze podejście do oceny granic żądania niż w przypadku sądownictwa państwowego.

3. [W]prawdzie art. 1188 § 1 k.p.c. nie wskazuje obligatoryjnych elementów pozwu w postępowaniu przed sądem polubownym, w tym dokładnego określenia żądania (por. art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), jednak konieczność konkretyzacji żądania jako elementu determinującego przedmiot postępowania arbitrażowego można pośrednio wyprowadzić z art. 1202 zdanie pierwsze k.p.c.; może ona wynikać także z ustalonych przez strony lub określonych w regulaminie arbitrażowym zasad postępowania.

4. Wyjście poza granice żądania pozwu kolidowało nie tylko z zasadą dyspozycyjności, która z racji swych funkcji i znaczenia autonomii woli dla instytucji arbitrażu musi być zaliczana do pryncypiów postępowania przed sądem polubownym (…), lecz także z zasadą równouprawnienia stron.

5. [S]koro Sąd Arbitrażowy orzekł o innym żądaniu niż zgłoszone, doszło do pozbawienia skarżącej możliwości obrony jej praw.

1. Dokonując zapisu na sąd polubowny strony uchylają kompetencję sądownictwa państwowego do rozstrzygnięcia sporu, powierzając ją organowi działającemu z mocy woli stron. W konsekwencji, kontrola sprawowana przez sąd państwowy nad rozstrzygnięciem sądu polubownego, jakkolwiek niezbędna i gwarantowana ustawowo, nie ma charakteru kontroli instancyjnej i z założenia musi mieć niepełny charakter, ograniczony do najdalej idących uchybień i nadużyć arbitrażu, mających znaczenie nie tylko z punktu widzenia stron, lecz także interesu ogólnego (…).

2. [N]aruszenie przepisów prawa materialnego podlega badaniu w postępowaniu wywołanym skargą o uchylenie orzeczenia sądu polubownego jedynie wówczas, gdy naruszone przepisy wyznaczają zasady porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym klauzulę porządku publicznego interpretować należy ściśle.

1. Wobec (…) tezy, że strona, która wdała się w spór przed zagranicznym sądem polubownym nie może w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia tego sądu podnieść zarzutu nieistnienia zapisu na sąd polubowny, należy przede wszystkim zauważyć, że Sąd drugiej instancji  (…) nie zastosował tej sankcji wobec uczestniczki postępowania. Niemniej jednak trzeba mieć na uwadze, że w doktrynie i orzecznictwie (…) aprobuje się takie stanowisko, pomimo iż Konwencja nie przewiduje prekluzji zarzutu zapisu na sąd polubowny. W jego uzasadnieniu podkreśla się, że istotą Konwencji jest nakaz postępowania stron w zgodzie z zasadami dobrej wiary i dobrymi obyczajami, a więc zakaz działania wbrew tym zasadom. Ta wykładnia uniemożliwia działania nielojalne wobec współuczestników oraz sądu polubownego. Cały czas należy jednak mieć na uwadze, iż prezentowany pogląd dotyczy sprekludowania zarzutów, których przeciwnik wniosku w postępowaniu delibacyjnym nie podniósł przed sądem polubownym. Jeśli przed zagranicznym sądem arbitrażowym został zgłoszony zarzut nieistnienia lub nieważności zapisu na sąd polubowny uczestnik może skutecznie powoływać się w dalszym ciągu na ten zarzut w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności wyroku arbitrażowego w Polsce. Możliwości tej nie pozbawia także brak zaskarżenia orzeczenia arbitrażowego w sądach państwa jego pochodzenia, które w świetle Konwencji jest fakultatywne.

2. Choć nie wynika to wprost z brzmienia art. V ust. 1 lit. a in fine Konwencji [nowojorskiej], przepis ten znajdzie zastosowanie nie tylko w przypadku, w którym umowa o arbitraż została zawarta, lecz jest nieważna, ale także sytuacji, w której umowy w ogóle nie było (nie została zawarta).

3. [P]rzyjmuje się, że forma pisemna obejmuje także dokumenty wymieniane za pomocą środków porozumiewania się na odległość. Jakkolwiek przepisy Konwencji [nowojorskiej] sporządzonej w 1958 r. wprost nie wymieniają innych form porozumiewania się na odległość, to jednak na równi z telegramem traktuje się w literaturze dalekopis, telefaks i elektroniczne formy komunikacji, w tym także pocztę elektroniczną, jeżeli prowadzą one do automatycznego pisemnego ustalenia przekazanego tekstu. Do wymiany korespondencji elektronicznej nie jest wymagane złożenie podpisu elektronicznego. Dopuszczalne jest zawieranie zapisu na sąd polubowny także w formie "zwykłej" postaci elektronicznej, czyli niezawierającej wymogu opatrzenia zapisu bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym ważnym kwalifikowanym certyfikatem (…).

4. W związku z wymaganiem pisemnej formy umowy o arbitraż nie jest dopuszczalne zawarcie tej umowy w sposób milczący lub dorozumiany (…).

5. Zapis na sąd polubowny, także wówczas, gdy zamieszczony jest w postaci klauzuli w umowie "głównej", nie jest postanowieniem umowy obligacyjnej, a więc jego skuteczność jest rozpatrywana samodzielnie.

 6. [O]cena ważności i skuteczności pełnomocnictwa do dokonania zapisu, powinna być dokonywana autonomicznie tzn. niezależnie od oceny istnienia umocowania tego pełnomocnika do dokonania czynności prawnej, będącej źródłem stosunku prawnego, z którego spory mają być poddane kompetencji sądu polubownego.

1. Skuteczne zgłoszenie zarzutu zapisu na sąd polubowny powoduje (…) stan niedopuszczalności postępowania, powodujący konieczność odrzucenia pozwu (…).

2. [Z]apis na sąd polubowny nie może naruszać zasady równości, przy czym przepis art. 1161 § 2 k.p.c. przytacza w istocie wyłącznie jeden przykład naruszenia takiej zasady, a mianowicie - zawarcie postanowienia uprawniającego tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym przewidzianym w zapisie albo przed sądem (…).

1. [D]okonując zapisu na sąd polubowny strony świadomie rezygnują z poddania się rygorom obowiązującym w postępowaniu przed sądem powszechnym, w tym z niektórych gwarancji procesowych występujących w takim postępowaniu. Niepozbawione jest zatem słuszności twierdzenie, że przyjmując zapis na sąd polubowny strony samoograniczają swoje konstytucyjne prawo do sądu. Decydując się na poddanie ewentualnego sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego muszą mieć świadomość zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków zawarcia w klauzuli odpowiednich postanowień.

2. [S]ąd polubowny przy rozpoznawaniu spraw nie musi, tak jak sąd państwowy, stosować ściśle przepisów prawa materialnego, ale może oprzeć swoje orzeczenie również na zasadach słuszności lub też orzec według ogólnych zasad prawa. W konsekwencji, kontrola przez sąd powszechny rozstrzygnięć sądów polubownych jest ograniczona do ściśle określonych przepisami prawa wypadków (…).

3. [B]adanie sprawy w zakresie podstawy uchylenia wyroku z art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. nie może wykraczać poza kwalifikowane naruszenia prawa, a strony nie mogą skarżyć wyroku sądu polubownego, gdy ten został wydany po prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu, ale nie odpowiada ich interesom. Skarga jest możliwa dopiero wtedy, gdy zostanie wykazane, że wyrok arbitrażowy narusza podstawowe zasady polskiego porządku prawnego (…).

4. [Z]godnie z art. 1197 § 2 k.p.c. wyrok sądu polubownego powinien zawierać motywy rozstrzygnięcia, co nie oznacza jednak, że uzasadnienie powinno być skonstruowane ściśle według reguł z art. 328 § 2 k.p.c. (…). Wynika to ze specyfiki postępowania przed sądem polubownym, które nie ma charakteru tak ściśle sformalizowanego, jak proces w postępowaniu cywilnym. Bez wątpienia natomiast uzasadnienie wyroku sądu polubownego powinno być czytelne i odzwierciedlać rozumowanie poddające się analizie pod kątem podstaw do uchylenia skargi (…).

1. W obowiązującym stanie prawnym przyjmuje się zatem, że w każdym przypadku skierowanie sporu na drogę sądownictwa polubownego zawsze wymagać będzie zapisu na sąd polubowny zgodnie z art. 1161 § 1 k.p.c. 

2. Zapis na sąd polubowny powinien jednoznacznie i w sposób precyzyjny wskazywać, że strony zobowiązują się poddać rozstrzygnięcie określonych sporów pod sąd polubowny.

1. Jeżeli (…) skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego oparta jest na tym, że wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa lub na podstawie podrobionego lub przerobionego dokumentu albo jeżeli jest oparta na zarzucie powagi rzeczy osądzonej, może być wniesiona w terminie liczonym od dnia, w którym strona dowiedziała się o tej podstawie.

2. Zapis na sąd polubowny jest umową, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

1. O niewykonalności zapisu na sąd polubowny można mówić wtedy, gdy np. przewiduje on takie wymagania dla osób mających być arbitrami, że w istocie nie jest możliwe ukonstytuowanie się sądu polubownego, ponieważ nie można wskazać osób, które by te wymagania spełniały. Niewykonalny jest także zapis na sąd polubowny, gdy z innych przyczyn wszczęcie postępowania przed tym sądem nie jest możliwe. Za niewykonalny może być uznany zapis na sąd polubowny, który został sformułowany na tyle niejasno, że nie sposób ustalić jego treści.

2. [W] przypadku gdy zapis na stały sąd polubowny okazał się niewykonalny np. z powodu wadliwego wskazania tego sądu, to nie następuje swego rodzaju konwersja takiego zapisu w zapis na sąd polubowny ad hoc.

Artykuły 267 i 344 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie postanowieniu umowy międzynarodowej zawartej między państwami członkowskimi, tego rodzaju jak art. 8 umowy o wspieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji pomiędzy Królestwem Niderlandów a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną, wedle którego inwestor z jednego z tych państw członkowskich może, w przypadku sporu dotyczącego inwestycji w drugim państwie członkowskim, wszcząć postępowanie przeciwko temu drugiemu państwu członkowskiemu przed sądem polubownym, którego kompetencję państwo to zobowiązało się uznać.

1. Stosownie do treści art. 1161 § 1 k.p.c. poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Obligatoryjnym elementem zapisu na sąd polubowny jest wskazanie, że rozstrzygnięcie sporu zostało poddane sądowi polubownemu. Należy podkreślić, że umowa, która nie zawiera powyższego stwierdzenia, nie stanowi zapisu na sąd polubowny (…).

2. W niniejszej sprawie obie umowy zlecenia zawierały postanowienie o treści: „Wszelkie spory wynikające ze Zlecenia będą rozstrzygane polubownie”. Taki zapis nie zawiera w ogóle poddania sądowi polubownemu sporów powstałych między stronami, bez względu na to, czy byłby to stały sąd arbitrażowy, czy też sąd powołany ad hoc w przypadku zaistnienia konkretnego sporu.

3. [P]olubowne rozstrzyganie sporów nie jest tożsame z instytucją sądu polubownego, której strony poddają rozstrzygnięcie sporu z określonego stosunku prawnego. Art. 1161 k.p.c. wprowadza konieczność wymienienia w odrębnej umowie bądź w tzw. klauzuli arbitrażowej, stanowiącej jedno z postanowień umowy podstawowej, wprost właściwości sądu polubownego.

1. [J]eśli cedowana wierzytelność była objęta zapisem na sąd polubowny, zapis ten odnosi skutki także wobec cesjonariusza, co oznacza, że cesjonariusz jest związany m.in. negatywnym skutkiem zapisu w postaci wyłączenia kompetencji sądów państwowych w zakresie sporów dotyczących tej wierzytelności (…).

2. [O]głoszenie upadłości zbywcy wierzytelności po dokonaniu przelewu nie rzutuje na skuteczność zapisu na sąd polubowny obejmującego przelaną wierzytelność w relacji między aktualnym wierzycielem – następcą prawnym upadłego (cesjonariuszem), a dłużnikiem. W takiej sytuacji, w chwili ogłoszenia upadłości upadły nie jest już bowiem stroną zapisu, którego skutki jako właściwości cedowanej wierzytelności przeszły na cesjonariusza. Przepisy art. 142 i art. 147 pr. upadł. odnosiły się natomiast do sporów, których stroną jest upadły (…).

3. Jakkolwiek w art. 142 i 147 pr. upadł. użyto szerokiej formuły "zapis na sąd polubowny dokonany przez upadłego", przepis ten nie może być rozumiany w ten sposób, że statuował on utratę mocy zapisu na sąd polubowny, którego pierwotną stroną był upadły, bez względu na to, czy podmiot ten jest nadal stroną stosunku prawnego, który został objęty zapisem.

4. Zgodnie z art. 1161 § 1 k.p.c. w zapisie na sąd polubowny należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Konieczność ta służyć ma eliminacji zapisów obejmujących ogół istniejących lub przyszłych sporów między stronami (…). Ocena, czy zapis spełnia to wymaganie, wymaga jednak uwzględnienia nie tylko brzmienia zapisu, lecz także innych okoliczności miarodajnych przy jego wykładni, w tym kontekstu językowego i sytuacyjnego, w jakim zostały złożone oświadczenia stron, oraz ich zamiaru.

5. Stosunek prawny, którego dotyczy zapis na sąd polubowny, nie musi (…) wynikać expressis verbis z jego brzmienia, może on także zostać ustalony w drodze interpretacji zapisu. Zważywszy, że zapis na sąd polubowny stanowi wyraz autonomii woli racjonalnie działających stron, jego wykładnia powinna również odpowiadać zasadzie favor validatis, zmierzając – w granicach dopuszczalnej interpretacji – do utrzymania skuteczności złożonych oświadczeń.

6. [W] nowszej literaturze i orzecznictwie akcentuje się tendencję do szerokiej interpretacji postanowień zapisu, której podłożem jest unikanie rozszczepienia kompetencji między sądem polubownym a sądem państwowym w ramach tego samego stosunku prawnego. Postulat takiej interpretacji zapisu (in favorem iurisdictionis arbitrii) jest trafny zwłaszcza w obrocie międzynarodowym, w sporach między przedsiębiorcami (…).

7. [P]oddanie sądowi polubownemu sporów wynikających ze stosunku umownego oznacza, iż kompetencją tego sądu są objęte wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lub odstąpienia od umowy, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze zdarzenia będącego równocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy (…).

1. Zgodnie z regulacją art. 1167 k.p.c. pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej udzielone przez przedsiębiorcę obejmuje również umocowanie do sporządzenia zapisu na sąd polubowny w zakresie sporów wynikających z tej czynności prawnej, chyba że z pełnomocnictwa wynika co innego. (…). Pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej w rozumieniu omawianego przepisu oznacza każdy rodzaj pełnomocnictwa, o którym mowa w art. 98 k.c., tj. pełnomocnictwo ogólne, określające rodzaj czynności - tzw. rodzajowe i do poszczególnej czynności - tzw. szczególne. Natomiast nie jest w tym zakresie wystarczające - w ustawowo określonych granicach (art. 91 k.p.c.) - pełnomocnictwo procesowe.

2. [Z]apis na sąd polubowny w dostateczny sposób identyfikuje stosunek prawny, z którego wynikł spór, jeżeli wskazuje, że dotyczy wszelkich roszczeń związanych z dotychczasową współpracą stron prowadzoną na podstawie określonych umów zawartych przez strony (…).

3. [P]oddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego oznacza, iż kompetencją tego sądu są objęte wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lub odstąpienia od umowy, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze zdarzenia będącego równocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy (…).

1. Zarzut dotyczący nieprawidłowości przy dokonywaniu wyboru arbitra nierozerwalnie łączy się z naruszeniem zasad postępowania przed sądem arbitrażowym, w tym także z (…) naruszeniem równości stron w postępowaniu.

2. Przepis art. 1193 k.p.c. wyraźnie stanowi, że istnieje prekluzja zarzutów dotyczących uchybienia przepisom względnie wiążącym lub zasadom postępowania ustalonym przez same strony, w tym zasadom zawartym w regulaminie arbitrażowym.

3. [P]rzeprowadzenie przez sąd polubowny postępowania z pominięciem zaoferowanego przez stronę dowodu może uzasadniać zarzut naruszenia art. 1183 k.p.c., jeżeli dowód ten był konieczny do rozstrzygnięcia sprawy.

4. Brak (…) inicjatywy dowodowej, mimo przedstawionych wniosków przez obie strony w zakresie powołania kolejnego biegłego przez Sąd Arbitrażowy, należy ocenić jako nierozpoznanie istoty sprawy, a takie zachowanie stanowi bez wątpienia naruszenie podstawowych zasad porządku publicznego RP (…). Jak wskazuje się w doktrynie, także naruszenie podstawowych, naczelnych zasad postępowania stanowi naruszenie podstawowych zasad porządku publicznego (…).

5. [K]ontraktu, zgodnie z brzmieniem którego arbitrażowi poddane zostały spory związane lub wynikłe na tle kontraktu lub wykonania robót, czy to w czasie wykonania robót lub po ich ukończeniu, czy przed odmówieniem wykonania lub innym przerwaniem kontraktu czy po, włącznie ze sporami co do opinii, polecenia, ustalenia, świadectwa lub ocen dokonanych przez inżyniera. (…). Takiego rodzaju postanowienia zawierające zapis na sąd polubowny (…) należy traktować szeroko, obejmując nim nie tylko roszczenia kontraktowe dochodzone bezpośrednio na podstawie umowy, ale także roszczenia dochodzone na innych podstawach prawnych, w tym z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia czy zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę.

6. [S]koro miejscem arbitrażu była Rzeczpospolita Polska i tutaj doszło do rozpoznania sprawy oraz wydania wyroku końcowego przez Sąd Arbitrażowy, zastosowanie znajdzie przepis art. 1205 § 1 k.p.c., który uzasadnia właściwość sądu polskiego do rozpoznania skargi o uchylenie wyroku takiego sądu polubownego (…).

1. Stosowanie przepisów kodeksu cywilnego do zapisu na sąd polubowny może (…) mieć miejsce tylko w kwestiach nieobjętych samodzielną regulacją procesową i z uwzględnieniem specyfiki zapisu na sąd polubowny jako instytucji prawa procesowego. Innymi słowy, odwołanie się do prawa materialnego w razie luki w regulacji procesowej musi być poprzedzone każdorazowo rozważeniem, czy przepisy prawa materialnego są w tym przypadku adekwatne z racji procesowej natury umowy o arbitraż, a jeśli tak, to w jakim kształcie powinny one zostać zastosowane.

2. Przepis ten [art. 1161 § 2 k.p.c. – dopisek redakcji] wyłącza ukształtowanie zapisu w ten sposób, aby naruszał on zasadę równości, w szczególności uprawniał tylko jedną ze stron do wyboru między wytoczeniem powództwa przed sądem państwowym albo polubownym. Dotyczy on zatem treści zapisu i nie stoi na przeszkodzie sytuacji, w której jedna ze stron zapisu - w następstwie sporządzenia zapisu przez rzekomego pełnomocnika - uzyskuje kompetencję do jego zatwierdzenia, a w konsekwencji związania się zapisem. Jeżeli do zatwierdzenia dojdzie, obie strony będą związane zapisem, a do oceny jego treści będzie miał zastosowanie m.in. art. 1161 § 2 k.p.c. Sytuacja ta nie odbiega od przypadków, w których potwierdzenie na podstawie art. 103 k.c. miałoby dotyczyć umowy prawa materialnego.

3. Przepis art. 1167 k.p.c. ustanawia zasadę, według której pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej udzielone przez przedsiębiorcę, bez wzglądu na charakter tej czynności, umocowuje również do sporządzenia zapisu na sąd polubowny. Prawodawca przyjął tym samym, że umocowanie do dokonania czynności implikuje również umocowanie do wyboru arbitrażu jako trybu rozstrzygania sporów wynikających z tej czynności, chyba że odmienne zastrzeżenie wynikać będzie z treści pełnomocnictwa. Na tle tego przepisu zatarciu ulega odrębność między umocowaniem do czynności prawnej oraz do zapisu na sąd polubowny w zakresie sporów dotyczących tej czynności. O rodzaju pełnomocnictwa koniecznego do dokonania czynności prawnej decyduje ustawa (art. 98 k.c.), pochodną tego umocowania, jeżeli zostało ono skutecznie udzielone, jest zaś umocowanie do sporządzenia zapisu.

4. [P]rzepis art. 1167 k.p.c. należy postrzegać jako reakcję prawodawcy na ocenianą jako rygorystyczna wykładnię przyjętą w judykaturze co do wymagań w zakresie umocowania do zawarcia zapisu na sąd polubowny. Przy uwzględnieniu, że zakres zastosowania tego rozwiązania jest ograniczony do przedsiębiorców, przemawia to za nadaniem mu szerszego znaczenia aniżeli ograniczone do pełnomocnictwa o szczególnym charakterze.

5. Przepis art. 1167 k.p.c. odrywa (…) skuteczność umocowania do zawarcia zapisu na sąd polubowny od jego samodzielnej kwalifikacji jako czynności przekraczającej lub nieprzekraczającej granic zwykłego zarządu, uzależniając go jedynie od istnienia skutecznego umocowania do dokonania czynności prawnej.

1. Wskazać należy, że w sprawie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odpowiednie zastosowanie znajdują, zgodnie z art. 1207 § 1 i 2 k.p.c., przepisy o apelacji, z modyfikacjami wynikającymi z tytułu VII części piątej kodeksu postępowania cywilnego. Pomimo kontrolnego charakteru, skarga nie jest jednak środkiem zaskarżenia, zaś rolą sądu powszechnego, odmiennie niż ma to miejsce w postępowaniu apelacyjnym, nie jest ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy rozstrzygniętej wyrokiem sądu polubownego z zastosowaniem przepisów prawa materialnego i procesowego. W postępowaniu przed sądem państwowym wszczętym skargą sąd nie bada, czy wyrok sądu polubownego nie pozostaje w sprzeczności z prawem materialnym i czy znajduje oparcie w faktach przytoczonych w wyroku, jak również, czy fakty te zostały prawidłowo ustalone. Sąd powszechny rozpoznaje sprawę tylko z punktu widzenia przyczyn uchylenia wyroku i dokonuje oceny zasadności skargi wyłącznie w świetle przesłanek z art. 1206 § 1 i 2 k.p.c., przy czym z urzędu pod rozwagę bierze jedynie podstawy z art. 1206 § 2 k.p.c. Naruszenie przepisów ogólnych cywilnego prawa procesowego, jak i naczelnych zasad postępowania cywilnego, może stanowić uzasadnioną podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli doprowadziło w swym wyniku do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej lub zasad współżycia społecznego. Naruszenie naczelnych zasad prawnych obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej skutkować musi również - jeżeli stanowić ma podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego - obrazą prawa materialnego (…).

2. [D]okonując zapisu na sąd polubowny strony świadomie rezygnują z poddania się rygorom obowiązującym w postępowaniu przed sądem powszechnym, w tym z niektórych gwarancji procesowych występujących w takim postępowaniu. Sąd polubowny przy rozpoznawaniu spraw nie musi, tak jak sąd państwowy, stosować ściśle przepisów prawa materialnego, ale może oprzeć swoje orzeczenie również na zasadach słuszności lub też orzec według ogólnych zasad prawa. W konsekwencji, kontrola przez sąd powszechny rozstrzygnięć sądów polubownych jest ograniczona do ściśle określonych przepisami prawa wypadków (…).

3. [B]adanie sprawy w zakresie podstawy uchylenia wyroku z art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. nie może wykraczać poza kwalifikowane naruszenia prawa, a strony nie mogą skarżyć wyroku sądu polubownego, gdy ten został wydany po prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu, ale nie odpowiada ich interesom. Skarga jest możliwa dopiero wtedy, gdy zostanie wykazane, że wyrok arbitrażowy narusza podstawowe zasady polskiego porządku prawnego (…).

4. Pojęcie klauzuli porządku publicznego na gruncie art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. powszechnie utożsamiane jest z fundamentalnymi zasadami konstytucyjnymi oraz naczelnymi zasadami poszczególnych dziedzin prawa, w tym prawa cywilnego, rodzinnego i procesowego. Do uchylenia wyroku sądu polubownego na podstawie klauzuli porządku publicznego może dojść w przypadku stwierdzenia, że jest on sprzeczny z określoną, bezwzględnie obowiązującą normą zaliczaną do wskazanych wyżej zasad. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (…) przykładowo wskazywano, że do podstawowych zasad polskiego porządku prawnego zalicza się m.in. zasadę autonomii woli w prawie cywilnym, zasadę pacta sunt servanda oraz zasady wyznaczające granice swobody kształtowania umów i w konsekwencji granice obowiązywania zasady pacta sunt servanda, a także zasadę wolności działalności gospodarczej, sprawiedliwości kontraktowej i zasadę kompensacyjnego charakteru odpowiedzialności odszkodowawczej (…).

5. [Z]asada związania sądu przy wyrokowaniu żądaniem, wyrażona w art. 321 § 1 k.p.c., nie należy do podstawowych zasady polskiego porządku prawnego w rozumieniu art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. (…) Zasada związania sądu żądaniem nie ma charakteru bezwzględnego, ponieważ w kodeksie postępowania cywilnego istnieją przepisy, które obligują sąd do orzekania w kwestiach nieobjętych żądaniem pozwu (wniosku).

6. Oprócz tego, że zasada z art. 321 § 1 k.p.c. nie ma charakteru bezwzględnego, również (…) jej granice były przedmiotem przeprowadzanych przez ustawodawcę nowelizacji (...). Zakaz orzekania ponad żądanie nie może być zatem uznany za podstawową zasadę porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, albowiem nie jest to zasada bezwzględna, niezmienna i trwała. Spełnienie wymienionych kryteriów uzasadnia zaliczenie do zasad o charakterze podstawowym.

7. [Zasada kontradyktoryjności], niewątpliwie bardzo istotna w procedurze cywilnej, nie ma charakteru bezwzględnego - doznaje ograniczeń, np. w postępowaniu w sprawach nieletnich czy postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy. Model procesu cywilnego oparty na zasadzie kontradyktoryjności był również przedmiotem licznych zmian. Zasada ta nie charakteryzuje się niezmiennością i trwałością, co - jak wskazano powyżej - jest właściwe dla fundamentalnych podstaw porządku prawnego (…).

1. Z art. II Konwencji wynika, że uznanie umowy za pisemną nie jest uzależnione od kwestii własnoręcznego podpisu, jaki - ze względu na treść art. 78 § 1 k.c. - w krajowym porządku prawnym jest elementem koniecznym do zachowania pisemnej formy czynności prawnej. Przepis art. II ust. 2 Konwencji za umowę pisemną uznaje nie tylko kontrakt z zamieszczoną w nim klauzulą arbitrażową czy kompromis, ale też umowę zawartą nie tylko przez wymianę listów, które przecież mogą, choć nie muszą być podpisane, jak również przez wymianę telegramów, które podpisu własnoręcznego nie zawierają. W tym świetle niewątpliwie istotne jest, by odpowiednie postanowienie umowne dotyczące klauzuli arbitrażowej znajdowało się w dokumencie zawierającym treść utrwaloną pismem, pozwalającym ustalić, kto złożył zawarte w nim oświadczenie, byle druga strona mogła się z nim zapoznać w efekcie dokonanej wymiany dokumentów.

2. Przepis art. V ust. 1 Konwencji stanowi, że na wniosek strony, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nastąpi odmowa uznania i wykonania orzeczenia tylko wówczas, jeżeli strona ta dostarczy właściwej władzy, do której skierowano żądanie uznania i wykonania, dowodów: a) że stronom wspomnianej w art. II umowy - według prawa odnoszącego się do nich - brak było zdolności albo, że wspomniana umowa jest nieważna według prawa, którego strony umowę tę poddały, a - w razie braku wzmianki w tym względzie - według prawa kraju, w którym orzeczenie zostało wydane, lub b) że strona, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nie była należycie powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej albo że z innego powodu nie mogła przedstawić swojej sprawy, lub c) że orzeczenie odnosi się do sporu nie wymienionego w kompromisie lub nie podpadającego pod zakres klauzuli arbitrażowej albo że zawiera rozstrzygnięcia przekraczające granice kompromisu lub klauzuli arbitrażowej, jeżeli jednak rozstrzygnięcie spraw, które zostały poddane arbitrażowi, da się oddzielić od rozstrzygnięcia spraw nie poddanych arbitrażowi, to ta część orzeczenia, która zawiera rozstrzygnięcie spraw poddanych arbitrażowi, może zostać uznana i wykonana, lub d) że bądź to skład sądu arbitrażowego, bądź też procedura arbitrażowa nie były zgodne z umową stron, lub - w razie braku takiej umowy - że nie były zgodne z prawem kraju, w którym odbył się arbitraż, lub e) że orzeczenie nie stało się jeszcze dla stron wiążące albo że właściwa władza kraju, w którym lub według praw którego orzeczenie zostało wydane, uchyliła je lub wstrzymała jego wykonalność.

3. Zgodnie z art. V ust. 2 Konwencji, odmowa uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego może nastąpić również wtedy, gdy właściwa władza kraju, w którym postawiono żądanie uznania i wykonania stwierdzi: a) że według prawa tego kraju przedmiot sporu nie może być rozstrzygany w drodze arbitrażu, lub b) że uznanie lub wykonanie orzeczenia byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym tego kraju.

4. Jeżeli idzie o klauzulę porządku publicznego (…). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że w odniesieniu do tego zagadnienia zastosowanie mają poglądy judykatury dotyczące podstawowych zasad porządku prawnego, o których obecnie stanowi art. 1214 § 3 pkt 2 k.p.c. Chodzi więc o zasady wynikające z Konstytucji oraz zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, których naruszenie jest nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji prawnej w Polsce, nie zaś jedynie z poszczególnymi przepisami regulującymi tę samą instytucję w państwie pochodzenia orzeczenia arbitrażowego i Polsce, jako państwie wykonania tego orzeczenia (…). Prowadzi to do konkluzji, że w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego nie jest dopuszczalna jego merytoryczna kontrola (…).

 1. [P]owódka i pozwana uzgodniły (…), że "wszelkie spory mogące wyniknąć przy realizacji niniejszej umowy Strony będą się starać rozwiązywać polubownie. Gdyby polubowne rozwiązanie sporu pomiędzy stronami okazało się niemożliwe, będzie on podlegał rozpatrzeniu przez polski sąd powszechny z siedzibą w O." (…) zwrot "polubowne rozwiązanie sporu" winien być raczej interpretowany jako wezwanie do mediacji poprzedzającej skierowanie sprawy do sądu. (…). Pominięcie w analizowanym fragmencie określenia "sąd polubowny" nie pozwala (…) na uznanie, że w niniejszej sprawie doszło do zastrzeżenia rozpoznania sporu przed takim sądem.

2. [I]stotą instytucji zapisu na sąd polubowny jest stanowcze poddanie sporu pod rozstrzygniecie sądu polubownego. Jeżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu, to nie dochodzi do uskutecznienia zapisu na sąd polubowny (…); także w sytuacji, gdy sąd polubowny (lub abstrakcyjna procedura polubownego załatwienia sporu) spełniałby jedynie funkcję koncyliacyjną bez możliwości rozstrzygania sporu i ograniczałby swoje czynności wyłącznie do prowadzenia mediacji w celu zawarcia przez strony ugody, nie dochodzi do zawarcia umowy o charakterze zapisu na sąd polubowny (…).

Sąd Najwyższy jest uprawniony do wykładni treści zapisu na sąd polubowny, gdyż zakres jego obowiązywania podlega badaniu przez sąd z urzędu w związku z tym, że jest to [okoliczność – dopisek redakcji] mogąca skutkować odrzuceniem pozwu (art. 1165 § 1 KPC). Przy wykładni tej konieczne jest zaś założenie, że podstawową drogą dochodzenia roszczeń jest droga sądowa. Interpretacja treści zapisu nie może więc iść tak daleko, że wbrew wyraźnej woli wyrażonej w umowie stron dojdzie do przyjęcia kompetencji sądu polubownego.

1. [I]stnieje bardzo duża autonomia postępowania polubownego, całkowicie zgodna z zamierzeniami ustawodawcy, wydatnie ograniczająca możliwości kontrolne sądu powszechnego. Podstawowym celem tej regulacji prawnej jest szybkość postępowania w załatwianiu sporów cywilnoprawnych, a nie tworzenie dodatkowej fazy postępowania przedsądowego. Strony decydujące się na poddanie sporu sądowi polubownemu muszą się więc liczyć z tymi uwarunkowaniami, polegającymi także na nikłej kontroli zewnętrznej jego wyroków.

2. [P]rzyjmując zapis na sąd polubowny, strony same ograniczają swoje konstytucyjne prawo do sądu (…).

3. [U]chylenie wyroku sądu polubownego może nastąpić wyłącznie z przyczyn wymienionych w art. 1206 k.p.c.

4. Naruszenie przez sąd polubowny prawa materialnego właściwego dla rozstrzyganej sprawy, którym co do zasady jest związany na podstawie art. 1194 § 1 k.p.c., podlega kontroli sądu powszechnego rozpoznającego skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego jedynie pod kątem zastosowania klauzuli porządku publicznego - z urzędu lub na podstawie zarzutu skargi. Sama tylko nieprawidłowa wykładnia prawa materialnego ani też jego niewłaściwe zastosowanie przez sąd polubowny nie uzasadnia uwzględnienia skargi. Naruszenie prawa materialnego będzie stanowić podstawę uchylenia wyroku jedynie wówczas, gdy jego skutki nie dają się pogodzić z podstawowymi zasadami porządku prawnego. (...) wykładnia tego pojęcia powinna mieć charakter zawężający i, jak podnosi się w orzecznictwie (…), przeprowadzana ad casum ocena, czy orzeczenie narusza podstawowe zasady porządku publicznego, powinna być dokonywana ostrożnie.

5. [P]rocesowy porządek publiczny może być podstawą oceny wyroku sądu polubownego w dwóch aspektach. Po pierwsze, ocenie podlega zgodność procedury, która doprowadziła do wydania wyroku sądu polubownego, z podstawowymi procesowymi zasadami porządku prawnego, a po drugie, skutki wyroku arbitrażowego z punktu widzenia ich zgodności z procesowym porządkiem publicznym, tj. czy dają się one pogodzić z systemem prawa procesowego, np. czy nie naruszają powagi rzeczy osądzonej, praw osób trzecich.

6. W orzecznictwie do podstawowych zasad porządku prawnego w aspekcie prawa materialnego zaliczono m.in. zasadę odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę (…), zasadę restytucyjnego charakteru odpowiedzialności odszkodowawczej (…), zasadę pacta sunt servanda (…), zasadę wolności gospodarczej i swobodę umów, zasadę sprawiedliwości kontraktowej (…), zasadę ochrony praw majątkowych (…), zasadę autonomii woli stron i równości podmiotów (…).

7. Pozbawienie strony możliwości obrony swych praw, w rozumieniu art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c., należy więc utożsamiać z obiektywnym uniemożliwieniem stronie podjęcia takich czynności, które w istocie zmieniają jej pozycją procesową. (…). Strona zostaje pozbawiona możności działania tylko wtedy, gdy doszło do całkowitego pozbawienia jej możności obrony swych praw, a więc gdy znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwia, a nie tylko utrudniła lub ograniczyła popieranie przed sądem dochodzonych żądań (…). Ocena, czy doszło do pozbawienia strony możności obrony jej praw, powinna być dokonywana przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy, a analizę, czy doszło do pozbawienia strony możności działania, trzeba rozpocząć od rozważenia, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, a następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu; w końcu zaś ocenić, czy pomimo zaistnienia tych okoliczności strona mogła bronić swych praw w procesie. Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek należy przyjąć, że strona została pozbawiona możności działania (…).

8. Klauzula porządku publicznego jak każda klauzula generalna jest niedookreślona, co pozostawia sądowi orzekającemu w konkretnej sprawie dużą dyskrecjonalność, niemniej (…) na jej podstawie kontrola elementów składających się na orzeczenie sądu polubownego nie może przybierać rozmiarów właściwych kontroli merytorycznej (zasadności) takiego orzeczenia. Zakaz kontroli merytorycznej (zasadności) takiego orzeczenia związany jest z istotą stosowania klauzuli porządku publicznego. Przy jej stosowaniu nie chodzi bowiem o to, aby oceniane orzeczenie było zgodne ze wszystkimi wchodzącymi w grę bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, lecz o to, czy wywarło ono skutek sprzeczny z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego (…).

1. Sam fakt poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie może (…) stanowić o sprzeczności takiej umowy z zasadami współżycia społecznego, skoro taki sposób rozstrzygania sporów jest dopuszczony przez prawo.

2. Zasada równości stron stanowi jedno z głównych założeń sądownictwa polubownego w ogólności. Szczególnym jej przejawem jest wymaganie, aby żadne z postanowień zapisu na sąd polubowny nie naruszało równości stron (art. 1161 § 2 k.p.c.). W pierwszej kolejności wymaganie to obowiązuje w odniesieniu do konstytutywnych elementów zapisu, niemniej należy przyjąć, że dotyczy także wszystkich tych postanowień, które są zamieszczone razem z zapisem w tym samym akcie, czyli w szczególności postanowień obejmujących elementy porozumień (umów) stron dotyczących postępowania przed sądem polubownym.

3. Fakt, iż skarżący obecnie nie jest zainteresowany rozstrzyganiem sporu przez sąd polubowny, nie może świadczyć o sprzeczności zapisu z zasadami współżycia społecznego.

1. Pomimo kontrolnego charakteru, skarga nie jest jednak środkiem zaskarżenia, zaś rolą sądu powszechnego, odmiennie niż ma to miejsce w postępowaniu apelacyjnym, nie jest ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy rozstrzygniętej wyrokiem sądu polubownego z zastosowaniem przepisów prawa materialnego i procesowego. W postępowaniu przed sądem państwowym wszczętym skargą sąd nie bada, czy wyrok sądu polubownego nie pozostaje w sprzeczności z prawem materialnym i czy znajduje oparcie w faktach przytoczonych w wyroku, jak również, czy fakty te zostały prawidłowo ustalone. Sąd powszechny rozpoznaje sprawę tylko z punktu widzenia przyczyn uchylenia wyroku i dokonuje oceny zasadności skargi wyłącznie w świetle przesłanek z art. 1206 § 1 i 2 k.p.c., przy czym z urzędu pod rozwagę bierze jedynie podstawy z art. 1206 § 2 k.p.c.

2. Przyjmując zapis na sąd polubowny strony samoograniczają swoje konstytucyjne prawo do sądu. Decydując się na poddanie ewentualnego sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego muszą mieć świadomość zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków zawarcia w klauzuli odpowiednich postanowień. Sąd polubowny przy rozpoznawaniu spraw nie musi, tak jak sąd państwowy, stosować ściśle przepisów prawa materialnego, ale może oprzeć swoje orzeczenie również na zasadach słuszności lub też orzec według ogólnych zasad prawa. W konsekwencji, kontrola przez sąd powszechny rozstrzygnięć sądów polubownych jest ograniczona do ściśle określonych przepisami prawa wypadków.

3. Orzekanie na zasadach słuszności (ex aequo at bono) polega na poszukiwaniu rozwiązania sporu zgodnie z dyrektywami słuszności i sprawiedliwości, tak jak są one pojmowane przez arbitrów, niezależnie od obowiązujących norm prawnych. Powyższe nie oznacza dowolności oceny sprawy i możliwości abstrahowania od stanu faktycznego, dlatego też arbitrzy muszą przeprowadzić postępowanie dowodowe, przeanalizować zebrany materiał, a także wziąć pod rozwagę wiążące strony postanowienia umowy (…).

1. Skarga [o uchylenie wyroku sądu polubownego] w obecnym kształcie, zachowując swój odrębny charakter ze wszystkimi ograniczeniami, w szczególności dotyczącymi podstaw skargi, zbliżona jest do apelacji. W przypadku zasadności skargi sąd władny jest jedynie uchylić wyrok sądu polubownego, co nie powoduje jednak wygaśnięcia zapisu na sąd polubowny (art. 1211 k.p.c.) i nie powinno też być traktowane jako rozpoznanie merytoryczne sprawy poddanej pod osąd sądu polubownego. Orzeczenie sądu powszechnego niweczy skutki wyroku sądu polubownego w przypadku stwierdzenia którejkolwiek z podstaw wskazanych w art. 1206 k.p.c., nie rozwiązuje ono jednakże, co do zasady, sporu prawnego pomiędzy stronami, poddanego pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, za wyjątkiem uznania zapisu na sąd polubowny za nieistniejący, nieważny, bezskuteczny albo taki, który utracił moc prawną według prawa dla niego właściwego.

2. Zainicjowanie postępowania o wyłączenie arbitra przed zakończeniem postępowania przed sądem polubownym powoduje, że trybem właściwym do rozpoznania wniosku i oceny, czy istniały podstawy do wyłączenia arbitra, jest postępowanie uregulowane w art. 1176 k.p.c. Jednakże w sytuacji zakończenia postępowania przed sądem polubownym, jedyną drogą kwestionowania składu sądu orzekającego jest postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

3. Przy ocenie, czy wyrok sądu arbitrażowego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego, należy uwzględniać jego treść, a nie prawidłowość postępowania przed sądem arbitrażowym ani prawidłowość obsady składu tego sądu.

4. Ponieważ powiązania pomiędzy sądem polubownym i stroną powodową mają charakter instytucjonalny i trwały, a sam zapis dotyczy tylko i wyłącznie jednego konkretnego sądu polubownego, w konsekwencji trzeba uznać, że zapis takiej treści jest co najmniej bezskuteczny, tj. nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Zasadne jest również przyjęcie, że zapis ten jest nieważny, gdyż spór nie może być rozstrzygany przez ten wskazany sąd, czyli zapis nie ma odpowiedniej treści.

1. Ani w nauce prawa, ani w judykaturze nie budzi rozbieżności pogląd o odrębności klauzuli arbitrażowej w stosunku do umowy "głównej". Konsekwentnie przyjmuje się, że ważność klauzuli arbitrażowej oceniać należy autonomicznie. Zapis na sąd polubowny, także wówczas, gdy zamieszczony jest w postaci klauzuli w umowie "głównej", nie jest postanowieniem umowy obligacyjnej, a więc jego skuteczność jest rozpatrywana samodzielnie.

2. [O]cena istnienia umocowania pełnomocnika do sporządzenia zapisu na sąd polubowny powinna być dokonywana niezależnie od oceny istnienia umocowania tego pełnomocnika do dokonania czynności prawnej, będącej źródłem stosunku prawnego, z którego spory mają być poddane kompetencji sądu polubownego. Konsekwentnie, ocena skuteczności pełnomocnictwa do dokonania zapisu pozostanie niezależna od oceny skuteczności pełnomocnictwa do zawarcia umowy "głównej" i ustalenie, że pełnomocnik był odpowiednio umocowany do zawarcia tej umowy, nie będzie przesądzające dla oceny, czy był również należycie umocowany do tego, by spory wynikłe z tej umowy poddać w imieniu mocodawcy kompetencji sądu polubownego. Innymi słowy, prawo właściwe dla samej umowy arbitrażowej nie rozciąga się na kwestie związane z pełnomocnictwem, tj. w zakres statutu umowy o arbitraż nie wchodzą kwestie związane z pełnomocnictwem o zawarcie umowy o arbitraż.

3. Wymaganie pełnomocnictwa do sporządzenia poszczególnej czynności wynikać musi z ustawy (art. 98 zdanie drugie in fine), co oznacza, że wymagania tego nie można stawiać, gdy dla danej czynności żaden przepis ustawy go wyraźnie nie zastrzegł. Takiego wymagania w zakresie rodzaju pełnomocnictwa ustawa w stosunku do zapisu na sąd polubowny nie przewiduje. Oznacza to, że nie ma podstaw do przyjęcia, by sporządzić zapis na sąd polubowny mógł tylko pełnomocnik, legitymujący się pełnomocnictwem do tej konkretnej czynności; pełnomocnictwo takie nie jest więc nieodzowne dla skuteczności zapisu, choć oczywiście jest dla niej wystarczające.

4. Ogólnie rzecz ujmując, zapis na sąd polubowny to akt wywierający bezpośredni wpływ na sposób realizacji ochrony prawnej przysługującej stronie. Ranga tego zapisu na sąd polubowny i jego skutki procesowe są więc tak poważne, że jego dokonanie należy traktować jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Jego skutki mają charakter prawnoprocesowy, kształtują bowiem sytuację procesową strony związanej zapisem.

5. Tak rozumiana [w drodze wymiany dokumentów w formie e-mailowej – wstawienie własne] forma pisemna [zapisu na sąd polubowny – wstawienie własne] na gruncie międzynarodowego arbitrażu jest rzeczywiście wystarczająca, niezależnie od tego, że nie spełnia wymagań formy pisemnej wynikającej z regulacji kodeksu cywilnego.

1. Zakres kontroli wyroku sądu polubownego jest ograniczony do przesłanek określonych w art. 1206 k.p.c. i wadliwość takiego orzeczenia pod względem faktycznym lub prawnym nie podlega zasadniczo badaniu w postępowaniu skargowym. Ograniczenie w nim kognicji sądu powszechnego ma swoje źródło w dobrowolnej rezygnacji z konstytucyjnego prawa do sądu przez kontrahentów zapisu na sąd polubowny (…). (…) sąd powszechny jest związany powołanymi w skardze podstawami uchylenia wyroku sądu polubownego, a więc bada z urzędu jedynie (...) przesłanki wymienione w art. 1206 § 2 k.p.c. (…).

2. [A]rt. 365 § 1 k.p.c. należy do fundamentów ustrojowych prawa polskiego i obraza tego przepisu winna być oceniana jako naruszenie podstawowych procesowych zasad porządku prawnego (…).

3. Poddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego oznacza innymi słowy, że jego kompetencją objęte są wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lub odstąpienia od niej, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze zdarzenia polegającego równocześnie na niewykonaniu lub niewłaściwym wykonaniu umowy (…).

4. [N]aruszenie przepisów prawa materialnego przez sąd polubowny tylko wyjątkowo może być podstawą uchylenia jego wyroku, a mianowicie wówczas, gdy naruszona norma ma charakter ius cogens i przypisuje się jej, najczęściej w kontekście określonych zasad konstytucyjnych, szczególną rolę w krajowym systemie prawnym. Ocena, czy zachodzi podstawa do zastosowania klauzuli porządku publicznego, powinna być jednak formułowana ad casum, a więc w sposób zawężający (…).

5. [N]ie można uważać za uchybienie podstawowym zasadom porządku prawnego błędnej wykładni ani też niewłaściwego zastosowania przez sąd polubowny przepisów o przedawnieniu lub prekluzji (…).

6. [W]ymagania stawiane motywom rozstrzygnięcia sądu polubownego cechuje, w odniesieniu do uzasadnienia wyroku sądu powszechnego, pewien minimalizm i do uznania ich za spełnione wystarczy, jeżeli można z nich wnioskować, jakimi przesłankami kierował się sąd polubowny.

1. [O] ważności zapisu na sąd polubowny decydują przepisy obowiązujące w chwili jego sporządzenia.

2. W art. 697 § 1 k.p.c. zdolność arbitrażową wyznaczała zdolność stron do samodzielnego decydowania o swoich prawach w ramach danego stosunku prawnego, natomiast wg art. 1157 k.p.c. o możliwości poddania sporu Sądowi polubownemu decyduje tzw. zdolność ugodowa. Obie definicje zdolności arbitrażowej (…) różni jedynie warstwa językowa, gdyż warstwa znaczeniowa jest w istocie taka sama.

3. [P]rzesłanką zdolności arbitrażowej jest abstrakcyjna, oderwana od konkretnych okoliczności i uwarunkowań prawnych, możliwość dysponowania przez strony prawami wynikającymi z łączącego je stosunku prawnego, nie zaś możliwość zawarcia przez nie określonej ugody sądowej i czy taka ugoda byłaby dopuszczalna w świetle art. 203 § 4 k.p.c. w związku z art. 223 § 2 k.p.c. przy zastosowaniu art. 917 k.c. w zw. z art. 58 k.c. Oznacza to, że pozbawione zdolności arbitrażowej są pewne kategorie stosunków prawnych, a nie pewne kategorie roszczeń z nich wypływających. Możliwość poddania sporu pod Sąd polubowny dotyczy bowiem abstrakcyjnie określonych stosunków prawnych a nie wypływających z nich roszczeń.

4. [O] zdolności arbitrażowej decyduje treść stosunku prawnego i wynikających z niego sporów, którym strony mogą swobodnie dysponować, a nie charakter wypływających z tych stosunków roszczeń. Nie ma z tego punktu widzenia żadnego znaczenia ani charakter roszczeń (o świadczenie, o ustalenie, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa) ani charakter orzeczenia Sądu dotyczącego danego roszczenia (np. deklaratywny czy konstytutywny) ani skutki takiego orzeczenia.

5. [S]pór dotyczący wyłączenia wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może być przedmiotem skutecznego zapisu na sąd polubowny zgodnie z art. 1157 k.p.c. w zw. z art. 1163 § 1 k.p.c.

1. Kodeks postępowania cywilnego w art. 1157 daje stronom możliwość poddania pewnych kategorii sporów pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Przepisy części piątej tego kodeksu ani żadne inne regulacje zawarte w ustawie procesowej nie wskazują jednak, aby ten rodzaj postępowania rozpoznawczego był traktowany przez ustawodawcę jako lepszy, bądź też gorszy w stosunku do postępowania sądowego. Przeciwnie, należy przyjąć, że ma on charakter równorzędny i w taki też sposób powinien być traktowany.

2. Odrzucając zatem stosowanie wykładni ścisłej (zawężającej), jak też przeciwnie - rozszerzającej, która miałaby na celu utrzymanie za wszelką cenę kognicji sądu polubownego, należy wykładać umowę arbitrażową w sposób, który zapewni odczytanie zgodnej woli stron oraz jej poszanowanie.

3. Dla skorzystania z arbitrażu jako metody rozstrzygania sporów niezbędne jest zawarcie przez strony specjalnej umowy - zapisu na sąd polubowny (…), w której wskażą one przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Ta minimalna treść określona przez ustawodawcę jest konieczna i zarazem wystarczająca, gdyż w braku innych postanowień zastosowanie znajdują odpowiednie przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które umożliwiały i umożliwiają zarówno powołanie sądu polubownego, jak też przeprowadzenie postępowania arbitrażowego i wydanie wyroku.

4. Obok minimalnej treści, zapis na sąd polubowny może zawierać także postanowienia dodatkowe (art. 1161 § 2 k.p.c.), za pomocą których strony mogą nadać odpowiedni kształt postępowaniu arbitrażowemu stosownie do swoich oczekiwań i potrzeb. Zamieszczenie w zapisie na sąd polubowny takich dodatkowych postanowień (poza ustawowe minimum) zawsze ma charakter dobrowolny i nie jest niezbędne dla możliwości rozpoznania sprawy przez arbitrów. Skoro zatem strony poczyniły dodatkowe uzgodnienia i zamieściły je w zapisie na sąd polubowny, nie można ich traktować jako nic nie znaczących, przeciwnie, należy nadać im znaczenie wynikające z woli stron.

5. Uregulowanie określonych kwestii dotyczących szeroko rozumianego postępowania przed sądem polubownym w umowie arbitrażowej jest wyrazem autonomii woli stron i świadczy jednoznacznie, że zamiarem stron było nie tyle poddanie dzielącego ich sporu arbitrom, ale poddanie go na określonych przez nie zasadach. Ponadto uprawnione jest twierdzenie, że skoro treść umowy arbitrażowej została uzgodniona przez strony, to ich zgoda na arbitraż była uwarunkowana zamieszczeniem w zapisie na sąd polubowny określonych postanowień.

6. Zapis na sąd polubowny stanowi bowiem nie tylko źródło władzy judykacyjnej arbitrów (wraz z odpowiednią podstawą wynikającą z ustawy), ale także wyznacza granice tej władzy (której sąd polubowny nie może przekraczać) oraz sposób jej wykonywania. W konsekwencji, arbitrzy, z samego założenia, muszą znać treść umowy arbitrażowej i powinni tak prowadzić postępowania, aby w jak największym stopniu wola stron ujawniona w zapisie na sąd polubowny była respektowana.

7. [S]trony zamieszczając w umowie arbitrażowej określone postanowienia muszą być świadome ich znaczenia i konsekwencji, które mogą one wywołać. Zamieszczając w umowie arbitrażowej stosunkowo krótki termin na wydanie orzeczenia strony powinny zatem przewidywać, że jego dotrzymanie może okazać się trudne czy wręcz niemożliwe.

8. Z faktu, że arbitrzy nie stosowali się do postanowień umowy arbitrażowej i przyjęli taki sposób procedowania, który z góry wyłączał dotrzymanie przewidzianego w zapisie na sąd polubowny terminu, w żadnym razie nie można wnioskować co do tego, jaka była pierwotna wola stron. Arbitrzy mają obowiązek stosować się do postanowień umowy arbitrażowej i powinni być świadomi, że nieprzestrzeganie woli stron wyrażonej w zapisie na sąd polubowny może doprowadzić w konsekwencji do uchylenia ich orzeczenia.

Twierdzenie (…) o niedopuszczalności skargi kasacyjnej (…) ze względu na to, że nie czyni ona zadość przewidzianemu w art. 398² § 1  k.p.c. wymaganiu dotyczącemu wartości przedmiotu zaskarżenia, jest bezzasadne. Wymaganie przewidziane w tym przepisie nie dotyczy skargi kasacyjnej w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed takim sądem (art. 1215 § 3  k.p.c.), ponieważ dopuszczalność skargi kasacyjnej jest regulowana w każdym postępowaniu w sposób szczególny, co oznacza, że do kwestii dopuszczalności tego środka zaskarżenia w innych postępowaniach niż proces nie ma zastosowania odesłanie przewidziane w art. 13 § 2  k.p.c.

Nie można (…) stosować unormowania przewidzianego w art. 5 k.c. do instytucji prawa procesowego. (…) Nadużyciem prawa podmiotowego nie jest zatem np. czynność procesowa jaką jest wniesienie pozwu ale dochodzenie na drodze sądowej roszczeń w sytuacji, gdy stanowi to czynienie ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. (…) [P]ozwany podnosząc zarzut zapisu na sąd polubowny nie wykonywał żadnego prawa podmiotowego wynikającego ze stosunku cywilnoprawnego ale wyłącznie uprawnienie procesowe wynikające z art. 1165 § 1 k.p.c.

1. W art. 1159 § 1 k.p.c. wymóg upoważnienia ustawowego do ingerencji sądu powszechnego nie jest wyraźnie zacieśniony do przepisów części piątej k.p.c., o których mowa w początkowej części tego artykułu.

2. Możliwość rozstrzygnięcia przez sąd powszechny o mocy wiążącej zapisu na sąd polubowny na zarzut strony pozwanej w razie wniesienia pozwu do tego sądu, a przez sąd polubowny w związku z badaniem swojej właściwości w razie skierowania do niego pozwu, przesądza zgodnie z dominującą wykładnią art. 189 k.p.c. o braku interesu prawnego w rozumieniu tego przepisu w każdym przypadku żądania ustalenia o mocy wiążącej zapisu na sąd polubowny przez sąd powszechny.

1. [O]graniczeniem do skorzystania z prawa podmiotowego nie może być zapis na sąd polubowny zawarty w umowie stron. Inny jest bowiem cel takiego zapisu - wyłącza on – w razie podniesienia stosownego zarzutu, [możliwość] dochodzenia roszczenia nim objętego przed sądem powszechnym. Zapis na sąd polubowny zmierza do wywołania skutków procesowych, uniemożliwiając skorzystanie z rozstrzygnięcia sporu przez sąd powszechny. Nie przekłada się to automatycznie na postępowanie przeciwegzekucyjne, gdyż nie służy ono dochodzeniu roszczenia. Jest to powództwo o ukształtowanie prawa.

2. [A]rt. 498 k.c. nie zawiera wymogu bezsporności wierzytelności ani aby wierzytelność przedstawiona do potrącenia była niewątpliwa co do swego istnienia i łatwa do udowodnienia. Tym bardziej brak podstaw do żądania, (…) aby była stwierdzona wyrokiem, w tym wyrokiem sądu polubownego.

1. Zapis na sąd polubowny będący umową o oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego może być terminowy, tzn., że będzie obowiązywać tylko do pewnego czasu, z upływem którego traci swą moc; może także być sporządzony pod warunkiem, który odnosić się będzie do samego zapisu lub do sposobu postępowania i rozstrzygnięcia sądu polubownego.

2. Przepis art. 1168 k.p.c. reguluje sytuacje, w których może dojść do utraty mocy zapisu na sąd polubowny (o ile strony nie uzgodniły innych skutków prawnych ze zdarzeń objętych tym przepisem). Wyliczenie w tym przepisie jest zatem tylko przykładowe, a strony mogą wskazać na inne sytuacje, które skutkować będą wygaśnięciem (utratą mocy) zapisu na sąd polubowny. Powyższego nie zmienia to, że obecny stan prawny nie reguluje utraty mocy zapisu na sąd polubowny w sytuacji, gdy upłynął czas uzgodniony przez strony, w ciągu którego sąd polubowny był obowiązany wydać wyrok, skoro strony mogą ustalić inaczej. [U]mowne zakreślenie terminu zakończenia wyrokiem postępowania przed sądem polubownym wywołuje - w rozpoznawanej sprawie - skutek w postaci wygaśnięcia zapisu na sąd polubowny. Nie jest to zatem termin instrukcyjny, którego jedynym celem było zdyscyplinowanie wszystkich uczestników postępowania polubownego, w tym także i sądu polubownego do szybkiego i sprawnego rozstrzygnięcia sporu.

3.  Sąd polubowny nawet określając własne zasady postępowania przed tym sądem nie jest uprawniony do modyfikowania zgodnego stanowiska stron w zakresie wyznaczonego przez nie terminu do rozstrzygnięcia sprawy. Taką modyfikację mogą dokonać same strony, ale nie sąd polubowny.

4.  [W] razie wątpliwości, co do zakresu zapisu na sąd polubowny powinna przeważać wykładnia restryktywna. Przy wykładni zapisu na sąd polubowny nie wolno posługiwać się żadnymi domniemaniami, które mogłyby wskazywać na szersze określenie zapisu na sąd polubowny. W drodze wykładni nie można uzupełniać oświadczenia woli w zapisie na sąd polubowny o dalsze zewnętrzne elementy - zdarzenia – zaszłości.

1. Obowiązek wyczerpania drogi negocjacji przed wystąpieniem do sądu polubownego (…) nie jest postanowieniem, które może stanowić o nieważności zapisu na sąd polubowny.

2. Poddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego oznacza poddanie mu wszelkich roszczeń, w tym roszczeń deliktowych.

1. Strony, które poddały spór pod rozstrzygnięcie stałego sądu polubownego zgodnie z jego regulaminem, mogą w postanowieniach towarzyszących zapisowi na sąd polubowny lub w ich późniejszym porozumieniu zmieniać postanowienia tego regulaminu. (…) Inną kwestią jest akceptacja przez stały sąd polubowny (jego organy) zmian regulaminu dokonanych przez strony. Sąd ten może zgodzić się na przeprowadzenie postępowania zgodnie ze zmienionym przez strony regulaminem, jak i nie zaakceptować dokonanych zmian. W braku akceptacji zmian stały sąd polubowny może jednak tylko odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania (art. 1168 § 2 k.p.c.), nie wolno mu natomiast przeprowadzić postępowania zgodnie z regulaminem w wersji nieuwzględniającej zmian dokonanych przez strony, jeżeli nie są one skłonne odstąpić od tych zmian. Jeżeli stały sąd polubowny przyjął sprawę do rozpoznania, wtedy zobligowany jest respektować wolę stron, której przejawem są dokonane przez nie zmiany w jego regulaminie.

2. Pierwszeństwo woli stron przed regulaminem stałego sądu polubownego jest aktualne również wtedy, gdy strony postanowiły, że postępowanie arbitrażowe ma obejmować dwie instancje, podczas gdy regulamin przewiduje, że postępowanie jest jednoinstancyjne.

3. Jeżeli strony zgodnie ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym ma obejmować więcej niż jedną instancję (art. 1205 § 2 k.p.c.), wtedy przepisy kodeksu postępowania cywilnego o sądzie polubownym (arbitrażowym) i wynikające z nich zasady i reguły stosuje się również do odwoławczego sądu polubownego, w tym do ustalania zasad i sposobu postępowania przed tym sądem oraz orzekania przez ten sąd.

4. Określoną przez strony zasadę, że postępowanie arbitrażowe ma obejmować możliwość zaskarżenia wyroku sądu polubownego wydanego w pierwszej instancji, niewątpliwie zaliczyć należy do rzędu podstawowych w rozumieniu art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. Jej naruszenie polegające na załatwieniu sporu w jedynej instancji jest ponadto z istoty rzeczy takim uchybieniem, które mogłoby mieć wpływ na wynik sprawy, skoro zaskarżenie może doprowadzić do zmiany rozstrzygnięcia.

5. [W] okolicznościach sprawy doszło do naruszenia art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. przez rozpoznanie sporu i wydanie wyroku arbitrażowego w jednej instancji wbrew uzgodnionej przez strony zasadzie dwuinstancyjności postępowania arbitrażowego.

1. Warunki FIDIC są zbiorem procedur i warunków opisujących przebieg inwestycji budowlanych. Zostały w nich opisane m.in. prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego, w tym w klauzuli 20 postępowanie dotyczące sporów i arbitrażu. (…) [W]ykładnia zamieszczonych w nich postanowień, włączonych do treści wiążącej strony umowy, jest dokonywana zgodnie z regułami wykładni oświadczeń woli (umów) określonymi w art. 56 oraz 65 § 1 i 2 k.c.

2. Zgodnie z klauzulą 20.4 FIDIC, "Jeżeli zaistnieje spór jakiegokolwiek rodzaju pomiędzy stronami związany lub wynikający z kontraktu lub wykonania robót (...), to każda ze stron może przedłożyć na piśmie spór do komisji rozjemczej". Użycie w tej klauzuli wyrazu "może" należy rozumieć tylko w ten sposób, że dochodzenie roszczeń jest uprawnieniem strony, a nie jej obowiązkiem. Jeżeli jednak strona zdecyduje się na dochodzenie roszczenia, to według postanowień klauzuli 20 FIDIC musi je przedłożyć komisji rozjemczej.

3. Stosownie do klauzuli 20.8 FIDIC, "Jeżeli między stronami powstanie [spór - wstawienie własne] w związku z kontraktem, w jego następstwie lub w związku z wykonaniem robót w czasie, kiedy nie ma na miejscu komisji rozjemczej, z powodu wygaśnięcia umowy z komisją lub innego, to klauzula 20.4 i 20.5 nie będą miały do takich przypadków zastosowania oraz spór może być bezpośrednio skierowany do arbitrażu na mocy klauzuli 20.6". W okolicznościach niniejszej sprawy powstała możliwość skierowania sporu bezpośrednio do arbitrażu z „innego powodu”, którym jest nieosiągnięcie przez strony porozumienia co do składu komisji rozjemczej oraz niewystąpienie przez żadną z nich do jednostki wyznaczającej o wyznaczenie członka takiej komisji.

4. Podstawowymi zasadami porządku prawnego są fundamentalne reguły konstytucyjne i naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa materialnego i procesowego.

1. [T]ypowe jest i wynikające z charakteru roszczenia o odsetki oraz z ubocznego świadczenia realizującego to roszczenie wobec długu głównego, że w umowach nie potrzeba zawierać osobnych postanowień dotyczących takich roszczeń i świadczeń. Skoro podzielają one losy roszczeń i świadczeń głównych, to jest zrozumiałe, że dotyczą ich także te postanowienia, które odnoszą się do świadczeń głównych. Reguła ta ma zastosowanie również w przypadku zapisu na sąd polubowny.

2. Jeżeli wnoszący o zasądzenie zapłaty nie dochodzi jednocześnie świadczenia o odsetki za opóźnienie, także dlatego, że opóźnienie to powstanie dopiero wskutek niewykonania w terminie orzeczenia sądu arbitrażowego (…), to roszczenie o odsetki może być dochodzone w odrębnym postępowaniu. Postępowanie to podlega temu samemu trybowi postępowania, któremu podlegało dochodzenie roszczenia głównego. Z tych względów skarżący niesłusznie zakwestionował obejmowanie zapisem na sąd polubowny także roszczenia o odsetki i w niniejszej sprawie nie doszło do nieuzasadnionego prawnie rozszerzenia zapisu na sąd polubowny w rozumieniu art. 1161 § 1 k.p.c. (…)

3. Jeżeli zatem rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny, zgodnie z dokonanym zapisem na ten sąd okazuje się niemożliwe albo ze względu na niemożność wyznaczenia arbitrów, albo z powodu okoliczności uniemożliwiających rozpoznanie sprawy w ramach sądu polubownego wskazanego w zapisie lub w razie wystąpienia obu tych przesłanek łącznie, jak w rozpoznawanej sprawie, a brak jest innych postanowień stron w umowie, to zgodnie z art. 1168 k.p.c. zapis na sąd polubowny traci moc ex lege.

1. Wykładnia art. IV Konwencji nowojorskiej musi uwzględniać jego funkcjonalny związek z art. II Konwencji, który określa wymogi umowy obejmującej zapis na sąd arbitrażowy. Art. II ust. 2 Konwencji nowojorskiej nakazuje, aby za umowę pisemną w rozumieniu art. I ust. 1 tej Konwencji uznawać zarówno klauzulę arbitrażową zawartą w kontrakcie, jak i kompromis w postaci np. wymiany listów lub telegramów. Jest poza sporem, że w art. II ust. 2 Konwencji nowojorskiej została zawarta autonomiczna regulacja umowy o arbitraż. W doktrynie i judykaturze przyjmuje się powszechnie, że brzmienie art. II ust. 2 Konwencji nowojorskiej przemawia za liberalnym rozumieniem pojęcia „umowy pisemnej\" jako wymogu skuteczności zapisu na sąd arbitrażowy i nakazuje przyjęcie, że strony mają swobodę co do wyboru formy umowy, w której poddają się właściwości sądu arbitrażowego. Możliwe jest zatem zawarcie takiej umowy także przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, np. przez wymianę faksów lub oświadczeń drogą elektroniczną. W ślad za tym w doktrynie prezentowany jest zasadnie pogląd, że wnioskodawca spełnia wymóg złożenia umowy w oryginale, jeżeli składa dokument, który stanowi dowód zawarcia konkretnej umowy, niezależnie od jego formy. Jest zatem oczywiste, że dla dokonania oceny, czy wnioskodawca złożył wymagany dokument dotyczący umowy zawierającej zapis na sąd arbitrażowy, konieczne było ustalenie czy forma tego dokumentu jest zgodna ze sposobem zawarcia umowy. Jej forma pisemna nie wyklucza bowiem, że uczestnik postępowania przesłał np. za pomocą faksu podpisany przez siebie tekst umowy, a na nim wnioskodawca umieścił swój podpis.

2. Przesłanką uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu arbitrażowego powinno być (…) istnienie umowy o arbitraż, a nie złożenie dokumentu potwierdzającego jej zawarcie. Z tego względu prezentowane jest również stanowisko, że niezłożenie przez wnioskodawcę umowy, o której mowa w art. IV Konwencji nowojorskiej, nie sprzeciwia się możliwości uwzględnienia wniosku, jeżeli istnienie zapisu na zagraniczny sąd arbitrażowy jest bezsporne.

1. Możliwe jest żądanie uchylenia wyroku sądu polubownego w części, o ile takie zaskarżone rozstrzygnięcie da się oddzielić od pozostałej części wyroku.

2. [S]ąd nie może w postępowaniu ze skargi uchylić wyroku arbitrażowego w części, jeżeli strona żądała uchylenia wyroku w całości, a zachodzą podstawy do uwzględnienia skargi. Żądanie uchylenia wyroku arbitrażowego w części nie jest bowiem żądaniem zawierającym się w żądaniu uchylenia wyroku w całości (o mniej) – jest żądaniem innego rodzaju. Ponadto, jeżeli poszczególne części wyroku zazębiają się w ten sposób, że żadna z nich nie da się odłączyć od pozostałych bez istotnego zniekształcenia całości, nie jest dopuszczalne uchylenie wyroku w części.

3. Poinformowanie strony dopiero w uzasadnieniu wyroku, iż nie odniesiono się (pomimo oddalenia powództwa w całości), do jednego z jej żądań bo było nieopłacone, podczas gdy żądanie to było przedmiotem badania w ramach postępowania dowodowego, było przedmiotem odpowiedzi na pozew i pism procesowych obydwu stron, przy jednoczesnym rozstrzygnięciu o całości żądań strony przeciwnej, które to rozstrzygnięcie było uzależnione od wyniku rozstrzygnięcia dotyczącego żądań powoda, wskazuje, iż wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z klauzulą porządku publicznego, pozbawiając stronę możliwości skorzystania z uprawnień przewidzianych przepisami prawa materialnego, a pośrednio także obrony przed wzajemnymi roszczeniami strony przeciwnej. Taki sposób procedowania przez Sąd Polubowny narusza prawo strony do rzetelnego i uczciwego procesu.

4. [R]ozstrzygnięcie o całości żądań strony pozwanej przed rozstrzygnięciem pełnego żądania powoda, niezależnie od tego czy strona mogła wnieść o uzupełnienia wyroku czy też nie, jest również sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego, w tym narusza zasadę równego traktowania stron. Ponadto Sąd Polubowny byłby już związany wydanym przez siebie wyrokiem w części dotyczącej powództwa wzajemnego, a zatem nie mógłby wydać orzeczenia o odmiennych skutkach materialnoprawnych. Niewątpliwie zasady sprawiedliwego procesu wymagają, aby niezależnie od tego czy uznać roszczenie powoda za roszczenie ewentualne (tak jak zostało sformułowane - na wypadek nieuwzględnienia powództwa głównego) czy oddzielne roszczenie procesowe w ramach kumulacji roszczeń, poinformować stronę jeszcze przed wydaniem wyroku o ewentualnym podjęciu decyzji procesowej co do jednego z jej roszczeń.

5. [Z]arzut bezskuteczności zapisu na sąd polubowny może zostać podniesiony nie tylko przez stronę pozwaną, lecz również przez stronę powodową. Jednak w literaturze wskazuje się, iż powód w takim przypadku jako strona inicjująca postępowanie przed sądem polubownym powinien dokonać dokładnej analizy stanu faktycznego sprawy i prawnego, w tym również kwestii związanych z podstawą wszczęcia postępowania przed tym sądem i jeżeli dojdzie do wniosku, iż zapis jest bezskuteczny, powinien wnieść sprawę do sądu powszechnego, który na zarzut pozwanego rozstrzygnie kwestię skuteczności zapisu. Podnoszenie dopiero na tym etapie zarzutu bezskuteczności zapisu, jak się wskazuje w literaturze, stanowi naruszenie zasad należytej staranności, do której jest zobowiązany profesjonalny uczestnik obrotu gospodarczego.

6. Utrata mocy zapisu na sąd polubowny może nastąpić w przypadkach wskazanych w art. 1168 i 1195 § 4 k.p.c., w prawie upadłościowym, jak również w przypadku wystąpienia określonych zdarzeń materialno – prawnych (np. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli), w tym również wskazanych przez strony jako przyczyny utraty mocy przez zapis. Sama zmiana regulaminu sądu polubownego nie skutkuje utratą mocy zapisu, ani w świetle obowiązujących obecnie przepisów, ani też zgodnie z przepisami obowiązującymi w dacie zawarcia zapisu.

7. Sam fakt, iż jedna ze stron procesu uczestniczyła w procesie tworzenia listy arbitrów poprzez zgłaszanie kandydatów na arbitrów spośród osób stanowiących autorytety w danej dziedzinie, nie oznacza jeszcze istnienia zależności między arbitrem a stroną, ani większych praw strony. Pomimo pośredniego wpływu banków na część niektórych składów orzekających, regulamin Sądu Polubownego przy (...) Banków (...) zapewnia bezstronność tego sądu oraz nie uchybia zasadzie równości stron w postępowaniu arbitrażowym. Skoro arbitrów jest wielu, a strona nie wie kto z nich będzie rozpoznawał sprawę i nie ona wybiera konkretną osobę na arbitra przewodniczącego, to nie można uznać, aby miała więcej praw niż strona przeciwna.

8. [S]karga o uchylenie wyroku sądu polubownego może dotyczyć kwestii trybu postępowania jedynie, gdy nie zachowano podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony (art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c.). W istocie chodzi tu o niezachowanie fundamentalnych zasad procedury cywilnej, a nie wykazano, aby Sąd Polubowny takich zasad nie zachował.

[Z]akres przedmiotowy zapisu, zgodnie z którym arbitraż jest przewidziany nie tylko dla sporów wynikających z tego kontaktu ale również dla sporów z nim związanych, rozciąga się na spory dotyczące związanego z nim odnowienia dotychczasowego zobowiązania.

1. [P]kt 20.8 warunków kontraktowych [Warunki kontraktowe FIDIC dla urządzeń oraz projektowania i budowy dla urządzeń elektrycznych i mechanicznych oraz robót inżynieryjnych i budowlanych projektowanych przez wykonawcę – wstawienie własne] mógł znaleźć zastosowanie we wszystkich tych przypadkach, gdy strony nie zdecydowały się, niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy, na poddanie sporu Komisji Rozjemczej. Wniosek taki uzasadnia dodatkowo umiejscowienie tego przepisu. Po szczegółowych regulacjach dotyczących sposobu rozstrzygania sporów, strony na końcu warunków kontraktowych zdecydowały się na zamieszczenie swego rodzaju klauzuli salwatoryjnej utrzymującej w mocy zapis na sąd polubowny bez względu na to, czy wcześniej przewidziane procedury zostały dochowane, czy też nie.

2. [N]a uwzględnienie nie zasługuje argumentacja (…), jakoby zapis na sąd polubowny dawał wyłącznie stronie inicjującej postępowanie możliwość wyboru, przed jakim sądem spór ma zostać rozstrzygnięty.

3. Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska (…), aby zarzut ten [zarzut zapisu na sąd polubowny – wstawienie własne] mógł być najpóźniej zgłoszony na etapie prowadzonego pomiędzy stronami postępowania pojednawczego.

Artykuł 3 ust. 1 i 3 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz pkt 1 lit. q) załącznika do tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, iż do danego sądu krajowego należy ustalenie, czy zamieszczony w umowie kredytu hipotecznego zawartej między bankiem a konsumentem warunek, przyznający wyłączną właściwość do rozpatrywania wszelkich sporów powstałych w ramach tej umowy stałemu sądowi polubownemu, od którego orzeczeń nie przysługuje skarga w prawie krajowym – przy uwzględnieniu całości okoliczności towarzyszących zawarciu tej umowy – należy uznać za nieuczciwy warunek w umowie w rozumieniu tego przepisu. W ramach tej oceny dany sąd krajowy musi w szczególności:

–        sprawdzić, czy celem lub skutkiem danego warunku jest wyłączenie lub ograniczenie prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem lub skorzystania z innego środka zaskarżenia i 

–        uwzględnić fakt, że przekazanie konsumentowi, przed podpisaniem danej umowy, ogólnych informacji dotyczących różnic istniejących między postępowaniem przed sądem polubownym a zwykłym postępowaniem sądowym samo w sobie nie może pozwolić na wykluczenie nieuczciwego charakteru tego warunku.

W przypadku stwierdzenia nieuczciwego warunku do tego sądu należy wyciągnięcie wszelkich wynikających z tego zgodnie z prawem krajowym konsekwencji w celu zapewnienia, by warunek ten nie był wiążący dla konsumenta.

1. Treść art. 1215 § 2 k.p.c. (…) nie pozostawia wątpliwości co do tego, że dotyczy on wyłącznie wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed takim sądem.

2. [S]am fakt należenia strony do organizacji pracodawców, przy której działa stały sąd arbitrażowy, nie może stanowić o uznaniu zapisu na sąd polubowny za nieważny.

1. Arbiter nie powinien być powiązany z żadną ze stron postępowania; winien być wolnym od jakichkolwiek zobowiązań i nacisków, a wykonując obowiązki arbitra sprawę rozstrzygać wyłącznie według własnego uznania, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał. Ujawnienie tych okoliczności powinno nastąpić niezwłocznie po powołaniu osoby na arbitra lub po ich zaistnieniu. Przepis [art. 1174 § 1 k.p.c. - wstawienie własne] mówi też o okolicznościach, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do bezstronności lub niezależności arbitra, nie zaś o takich, które wątpliwości te wzbudzają.

2. Stronie przeciwnej, nie zaś arbitrowi, pozostawione jest prawo dokonania oceny, czy ujawnione przez arbitra okoliczności wątpliwości te wzbudzają, czy też nie i ewentualnie wszczęcie trybu z przepisów art. 1176 § 3 i 4 k.p.c., z wystąpieniem do sądu powszechnego z wnioskiem o wyłączenie arbitra włącznie. Wyraźnie jednak podkreślić należy, iż istnienie okoliczności mogących wywołać wątpliwość co do niezależności lub bezstronności arbitra nie jest równoznaczne z uznaniem braku bezstronności lub niezależności osoby powołanej na arbitra.

3. Prawo do dokonania potrącenia jest prawem podmiotowym uprawnionego i nie można go ograniczać w jego realizacji. Zgłoszenie zarzutu jest zarazem procesową formą obrony pozwanego przez żądaniem powoda, której nie może być pozbawiony.

Rozpoznając w ramach badania zasadności powództwa głównego zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia Sąd Polubowny nie musiał uzależniać tegoż badania od istnienia w tym zakresie zapisu na sąd Polubowny.

4. W ramach kognicji sądu rozpoznającego skargę na orzeczenie Sądu Polubownego nie mieści się, co do zasady, kontrola zgodności tego orzeczenia z prawem materialnym ani badanie co do prawidłowości ustaleń faktycznych, poza wyrokowaniem opartym na oczywiście wybiórczej i nierzetelnej ocenie dowodów. Tymczasem motywy wyroku Sądu Polubownego są obszerne, wielowątkowe, oparte o wskazywane dowody i wyjaśniają podstawy przyjęcia przez ten Sąd, iż istniała – w określonej wysokości – wierzytelność odszkodowawcza pozwanego głównego, zgłoszona do potrącenia z wierzytelnością powoda głównego i skuteczności dokonanego potrącenia, które skutkowało oddaleniem powództwa głównego. Badanie zasadności skargi nie przybiera więc rozmiarów właściwych kontroli merytorycznej takiego orzeczenia. Poza tym apelujący pamiętać winien, że decydując się na poddanie sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego musi mieć świadomość zarówno pozytywnych, jak i negatywnych tego skutków. Z jednej strony kontrahenci nie są narażeni na długotrwałość postępowania, lecz z drugiej strony rezygnują z niektórych gwarancji procesowych, obowiązujących w postępowaniu przed sądem powszechnym. Nie było też przeszkód, aby postępowanie przed sądem polubownym było dwuinstancyjne (art. 1205 § 2 k.p.c.).

1. Zdatność arbitrażowa sporu oznacza właściwość sprawy, która powoduje, że może ona zostać poddana przez strony pod rozstrzygniecie sądu polubownego, a więc poddana jego kompetencji jurysdykcyjnej w wyniku sporządzenia zapisu na sąd polubowny.

2. Postępowanie przed sądem polubownym może (…) obejmować żądanie zasądzenia świadczenia, ustalenia stosunku prawnego lub prawa, jak również żądanie ukształtowania stosunku prawnego wskazanego w treści zapisu na sąd polubowny (np. żądanie rozwiązania spółki).

3. W obecnym stanie prawnym zarzut braku właściwości sądu polubownego podlega sprekludowaniu, jeżeli nie został zgłoszony w terminie wskazanym w art. 1180 § 2 k.p.c. W takim przypadku skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego nie można już skutecznie oprzeć na podstawie przewidzianej w art. 1206 § 1 pkt 1 k.p.c. Tym bardziej nie można na podstawie tego zarzutu odmówić uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej (…).

4. O sprzeczności wyroku z podstawowymi zasadami porządku prawnego można mówić wtedy, gdy chodzi o konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego oraz naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa materialnego (…). [U]żyte w art. 1206 § 2 k.p.c. określenie "podstawowe zasady porządku prawnego" wskazuje, że chodzi o takie naruszenie przepisów prawa materialnego, które prowadzi do pogwałcenia zasad państwa prawa (praworządności), a zapadły wyrok arbitrażowy narusza naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej, godzi w obowiązujący porządek prawny, czyli narusza pryncypia ustrojowo-polityczne i społeczno-gospodarcze. Istota niezgodności orzeczenia sądu polubownego z klauzulą porządku prawnego nie polega zatem na jego niezgodności z przepisami prawa, nawet bezwzględnie obowiązującymi, lecz na sprzeczności skutków jego uznania i wykonania z podstawowymi zasadami porządku prawnego.

5. Nie uzasadnia (…) stwierdzenia naruszenia takiej klauzuli [klauzuli porządku publicznego – wstaw. własne] zarzut, iż zasądzone wyrokiem sądu polubownego świadczenie wynika z umowy, która została skutecznie rozwiązana. Wypowiedzenie umowy nie prowadzi do zniweczenia tych skutków prawnych, które powstały wcześniej, w czasie obowiązywania rozwiązanej umowy, a ponadto nie jest równoznaczne z utratą mocy obowiązującej przez zapis na sąd polubowny.

6. W postępowaniu o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego, sąd nie rozpoznaje sprawy rozstrzygniętej wyrokiem sądu polubownego na nowo ani też nie bada zasadności roszczenia materialnoprawnego zgłoszonego przez powoda w postępowaniu arbitrażowym. Działanie sądu ogranicza się do zbadania, czy nie zachodzą przesłanki odmowy uznania, którymi warunkowane jest uzyskanie przez wyrok sądu polubownego po jego uznaniu przez sąd lub po stwierdzeniu przez sąd jego wykonalności mocy prawnej na równi z wyrokiem sądu państwowego (…).

7. Wniesienie skargi (art. 1206 § 1 k.p.c.) nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli w trybie art. 1214 k.p.c. Jeżeli bowiem strony nie ustanowiły instancji odwoławczej, wyrok sądu polubownego jest ostateczny. Staje się prawomocny formalnie - w przypadku, gdy nie przysługuje od niego odwołanie - z chwilą jego wydania, a jeżeli odwołanie przysługuje - z chwilą wydania orzeczenia przez sąd polubowny drugiej instancji.

8. [F]akt nadania klauzuli wykonalności przez sąd państwowy orzeczeniu sądu polubownego nie wpływa w żaden sposób na możliwość wniesienia skargi o uchylenie orzeczenia sądu arbitrażowego (…).

1. [W] sytuacji kiedy strony nie doszły do porozumienia w zakresie ustalenia reguł postępowania drugoinstancyjnego i sposobu jego przeprowadzenia, sąd polubowny, mając na uwadze wolę stron, wyrażoną jasno w klauzuli arbitrażowej, sprzeczną z treścią obowiązującego go regulaminu, winien był albo odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania, albo stosownie do dyspozycji art. 1184 § 2 k.p.c. przeprowadzić postępowanie drugoinstancyjne w taki sposób, w jaki uzna za właściwy.

2. [W] sytuacji występującej sprzeczności zapisu na sąd polubowny w zakresie zastrzeżenia dwuinstancyjności postępowania z treścią regulaminu sądu polubownego w zakresie jednej instancji, prymat należy przyznać woli stron, a zatem klauzuli arbitrażowej. [S]koro po pierwsze strony ustaliły obopólnie zasadę dwuinstancyjności przed wybranym przez siebie sądem polubownym, po drugie nie uzgodniły jedynie reguł przeprowadzenia postępowania w drugiej instancji, sąd polubowny zobowiązany był do samodzielnego określenia tychże reguł.

3. [S]koro w klauzuli arbitrażowej strony odwołały się do postępowania dwuinstancyjnego, niezachowanie tego wymogu przez sąd polubowny musi być uznane za naruszenie podstawowych zasad postępowania przed tym sądem (art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c.), prowadząc do uwzględnienia skargi i uchylenia zaskarżonego wyroku (…).

1. [W] okolicznościach konkretnej sprawy istotne jest, czy strony sporządzając zapis na sąd polubowny dopełniły przewidzianego w art. 1161 § 1 k.p.c. wymagania dostatecznego oznaczenia jego przedmiotu. Precyzyjne określenie go powinno dostatecznie identyfikować stosunek prawny podlegający przekazaniu do rozpoznania sądowi polubownemu.

2. [P]oddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego zakreśla jego kompetencję do rozstrzygania co do istnienia, skuteczności, ważności umowy, wszelkich roszczeń o wykonanie umowy, roszczeń powstających w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczeń o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia, powstałych w razie bezskuteczności umowy albo skutecznego odstąpienia od niej, roszczeń deliktowych, jeśli wynikają ze zdarzenia będącego zarazem niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem umowy, w zależności od ustaleń stron – spory powstające na tle ugody zawartej co do roszczenia wynikającego z umowy, w której zamieszczona była klauzula arbitrażowa.

3. Zapis [na sąd polubowny – wstawienie własne] dotyczy szeroko ujmowanej właściwości sądu do rozpoznania sprawy, a zasadniczym jego skutkiem jest wyłączenie właściwości sądów państwowych na rzecz kompetencji sądu arbitrażowego. Mieści się zatem w szeroko pojmowanej, funkcjonalnej definicji czynności procesowej, uwypuklającej jej przedmiot i skutki oraz założenie, że czynności procesowe nie powinny być ograniczone do czynności jednostronnych.

4. Od zasady, że zapis na sąd polubowny wiąże strony, które go sporządziły, istnieją wyjątki, w tym dotyczące rozszerzenia granic zapisu na osoby będące następcami prawnymi stron, zarówno pod tytułem ogólnym, jak i szczególnym, w ramach stosunku prawnego poddanego rozpoznaniu tego sądu.

5. Zakres kognicji sądu rozpoznającego zarzut zapisu na sąd polubowny, którego uwzględnienie prowadziłoby do odrzucenia pozwu (art. 1165 § 1 k.p.c.), obejmuje nie tylko ustalenie faktu istnienia umowy, poddającej rozpoznanie sporu sądowi polubownemu, ale również tego, czy roszczenie powoda, wyrażone żądaniem i okolicznościami faktycznymi przytoczonymi na jego uzasadnienie, mieści się w zakresie przedmiotowym i podmiotowym tej umowy. Konieczność rozpoznania tego zarzutu na etapie poprzedzającym wdanie się przez strony w spór co do istoty sprawy, nie może być traktowana jako niedopuszczalność odnoszenia się do wszelkich zagadnień materialnoprawnych. Jeśli zatem stwierdzenie, czy roszczenie zgłoszone w pozwie należy do zakresu zapisu na sąd polubowny, wymaga badania treści umowy i zgodnego zamiaru stron, które ją zawarły, to sąd nie może uchylić się od ustaleń i rozstrzygnięcia tych kwestii.

1. Udział w postępowaniu sądowym podmiotów pozbawionych zdolności sądowej skutkowałby nieważnością postępowania, natomiast wydanie wyroku sądu polubownego w stosunku do takich podmiotów należałoby uznać za naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż naruszałoby to jedną z podstawowych zasad procesowych, iż stroną postępowań może być jedynie podmiot obdarzony w zdolność sądową. Poza tym, taki wyrok naruszałby także podstawową zasadę prawa cywilnego, że podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych mogą być jedynie podmioty wyposażone w zdolność prawną.

2. W razie podniesienia przez stronę zarzutu braku właściwości sądu polubownego albo zarzutu, że zgłoszone w toku postępowania żądanie strony przeciwnej wykracza poza zakres zapisu na sąd polubowny (art. 1180 § 2 k.p.c.) i uznania tych zarzutów przez sąd polubowny za niezasadne, sąd ten może wydać wyrok, dając w ten sposób wyraz temu, że uznał podniesione zarzuty za niezasadne, albo oddalić zarzuty odrębnym postanowieniem. W pierwszym przypadku kontrola zasadności stanowiska sądu polubownego w przedmiocie podniesionego przez stronę zarzutu możliwa jest w ramach skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Natomiast w razie wydania przez sąd polubowny postanowienia oddalającego podniesiony zarzut kontrola zasadności tego stanowiska przez sąd państwowy może nastąpić tylko w trybie przewidzianym w art. 1180 § 3 k.p.c., tj. poprzez wystąpienie strony, która podniosła zarzut, w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia jej tego postanowienia do sądu powszechnego o rozstrzygnięcie. Zaniechanie przez stronę uruchomienia tego trybu kontroli wydanego postanowienia sądu polubownego pozbawia ją możliwości skutecznego oparcia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego na tych samych zarzutach wypełniających podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z art. 1206 § 1 pkt 1 i 3 k.p.c.

3. Naruszenie przez sąd polubowny przepisów prawa, chociażby bezwzględnie obowiązujących, nie przesądza o naruszeniu podstawowych zasad porządku prawnego nawet wówczas, gdy sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, gdy strony, zgodnie z art. 1194 § 1 k.p.c., nie upoważniły go do rozstrzygania według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności.

4. Ingerencja Sądu Arbitrażowego w odniesieniu do zgłoszonego żądania dotyczyła (…) sposobu spełnienia żądanego świadczenia. W prawie procesowym brak jest bliższych zasad i to o charakterze podstawowym odnoszących się do orzekania o sposobie spełnienia świadczenia żądanego w pozwie od kilku osób. Orzecznictwo dopuszcza tu pewną ingerencję sądu, np. zasądzenie żądanej kwoty in solidum zamiast solidarnie i odwrotnie. (…) Z punktu widzenia zasady dyspozytywności istotne jest, aby została zachowana tożsamość przedmiotu żądania, jego zakresu i podstawy faktycznej uzasadniającej jego uwzględnienie. Wyrok Sądu Arbitrażowego w odniesieniu do zgłoszonego żądania zachowywał tożsamość dłużnika i wierzycieli, rodzaju świadczenia, jego wysokości i niepodzielności, nadto podstawy faktycznej uzasadniającej jego zasądzenie.

5. Istota tej umowy [konsorcjum - wstawienie własne] jest przynajmniej zbliżona do umowy spółki cywilnej, a niekiedy zawiera jej istotne elementy, co uzasadnia odpowiednie stosowanie do stosunków między konsorcjantami przepisów dotyczących spółki cywilnej, w tym dotyczące wspólności łącznej. (…) [N]ie narusza klauzuli porządku publicznego wydanie przez sąd polubowny wyroku zasądzającego odszkodowanie na rzecz trzech podmiotów „łącznie” mimo braku pomiędzy tymi podmiotami stosunku prawnego tworzącego pomiędzy nimi wspólność łączną.

6. Orzekanie przez sąd polubowny na podstawie przepisów właściwego prawa, o ile strony inaczej nie postanowiły (art. 1194 § 1 k.p.c.), należy do podstawowych zasad postępowania przed sądem polubownym. W związku z tym uchybienie tej zasadzie przez sąd polubowny może być podniesione w ramach zarzutu naruszenia art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. W ramach tego zarzutu nie można jednak oczekiwać od sądu państwowego kontroli merytorycznej trafności wydanego przez sąd polubowny wyroku.

7. Nie narusza (…) podstawowych zasad porządku prawnego, tj. zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), ochrony praw majątkowych i równości współpracujących ze sobą kontrahentów (art. 20 Konstytucji), wolności gospodarczej (art. 22 Konstytucji) oraz równości wobec prawa (art. 32 ust.2 Konstytucji) stanowisko, (…) że doznanie szkody wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy, nie usprawiedliwia samowolnego, sprzecznego z uzgodnionymi z kontrahentem warunkami, zaspokojenia roszczenia odszkodowawczego z ustanowionego zabezpieczenia.

1. [B]rak w polskim systemie regulacji prawnej dotyczącej zwolnienia od kosztów postępowania arbitrażowego stanowi przedmiot nie należący do jurysdykcji (drogi sądowej) sądu powszechnego. Okoliczność ta wyklucza dopuszczalność urzeczywistniania w orzeczeniu sądowym norm prawa procesowego zastrzeżonych dla postępowania sądowego na rzecz postępowania przed sądem polubownym. (…) [T]zw. prawo ubogich w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie posiada charakteru materialno cywilnego, lecz jest regulacją ustrojową i gwarancyjną dla urzeczywistniania art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, gwarantującego prawo do sądu, oraz art. 177 Konstytucji RP, w którym ustanowiono domniemanie właściwości sądu powszechnego. Przy uwzględnieniu reguł wykładni przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie ma zatem podstaw dla przyjęcia, że dopuszczalna jest droga sądowa dla rozstrzygania wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania arbitrażowego.

2. [D]omniemanie drogi sądowej (art. 1 i 2 k.p.c.) nie wyklucza wszczęcia postępowania sądowego pomimo wszczęcia postępowania arbitrażowego. (…) [N]ie stanowi przeszkody dla rozpoznania sprawy przez sąd państwowy to, że toczy się ona równocześnie przed sądem polubownym.

3. [N]ie jest dopuszczalna droga sądowa dla rozstrzygnięcia wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania arbitrażowego (art. 199§1 pkt. 1 k.p.c.) .

4. [S]twierdzenie wygaśnięcia mocy prawnej zapisu na sąd polubowny może wynikać z niemożliwości rozpoznania sprawy przez sąd polubowny, z uwagi na obiektywną niemożność (proporcja stopnia zamożności osoby zainteresowanej i przewidywalności tych kosztów w dacie zapisu w relacji do wysokości opłat, tworząca nadmierną barierę dostępności do sądu polubownego) pokrycia uprzednich kosztów arbitrażowych przez osobę zainteresowaną, która wszczęła postępowania przed sądem polubownym. Ocena okoliczności związanych z istnieniem ostatniej z przesłanek zastrzeżona jest sądowi powszechnemu rozstrzygającemu ewentualny zarzut pozwanego z art. 1165 § 1 k.p.c. w postępowania związanym ze sporem objętym formalnie treścią zapisu.

1. Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego w drodze umownego zapisu na sąd polubowny jest co do zasady wiążące tylko w stosunku do stron umowy. Wyjątki od tej zasady muszą mieć wyraźną podstawę ustawową i gruntowne uzasadnienie jurydyczne. Sytuacja taka ma w szczególności miejsce w przypadku cesji praw i obowiązków z umowy na inny podmiot.

2. [Z]apis na sąd polubowny nie może wpływać na sytuację prawną innych dłużników solidarnych, chyba że sami wyrazili zgodę na poddanie sporu pod rozstrzygnięcie takiego sądu, tj. zawarli umowę obejmującą zapis na sąd polubowny lub do niej przystąpili (…).

1. [W]arunkiem stwierdzenia wykonalności orzeczenia zagranicznego sądu polubownego jest przede wszystkim wykazanie, że strony łączyła umowa o poddanie sporu pod sąd arbitrażowy.

2. Pojęcie kompromisu odnosi się do umowy zawieranej w celu rozstrzygnięcia konkretnego, zaistniałego już między stronami sporu. Należy odróżnić go od klauzuli arbitrażowej odnoszącej się do sporów, które mogą wyniknąć dopiero w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego.

1. Arbitrzy wykonują obowiązki przekazane im przez strony jako osoby prywatne, nie są natomiast reprezentantami państwowej władzy sądowniczej. (…) sądy polubowne nie sprawują wymiaru sprawiedliwości w znaczeniu konstytucyjnym (art. 175 Konstytucji RP).

2. W piśmiennictwie zauważa się, że poddanie sprawy kompetencji sądu polubownego może być traktowane jako rezygnacja - w granicach określonych przez prawo - z realizacji gwarantowanego stronom konstytucyjnie prawa do sądu, oznaczającego prawo zwrócenia się do sądu państwowego o rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy. Nie chodzi oczywiście o zrzeczenie się prawa do sądu w ogólności ani rezygnację w całości z sądowej ochrony prawnej udzielanej przez sądy państwowe, ale o decyzję o rezygnacji z ochrony prawnej w danej sprawie lub w sprawach mogących wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego (tj. w granicach określonych w klauzuli arbitrażowej) bezpośrednio przed sądem państwowym. Ta rezygnacja nie jest jednak całkowita, bowiem po pierwsze sądownictwo polubowne oparte jest na pewnych regułach, od których strony nie mogą odstąpić, a które mają zapewnić rzetelność postępowania (przepisy części piątej Kodeksu postępowania cywilnego), a po drugie orzeczenia sądów polubownych podlegają kontroli ze strony sądów państwowych.

3. [W]ynikające z Konstytucji RP reguły odnoszące się do państwowego wymiaru sprawiedliwości, w tym z art. 45, nie mogą być odnoszone do sądownictwa polubownego, które swoją kompetencję do rozstrzygnięcia danego sporu wywodzi ze swobodnej, samodzielnej decyzji samych stron co do sposobu realizacji ich praw prywatnych.

4. Treść art. 1161 § 1 i 3 KPC przesądza w sposób jednoznaczny, że błąd, na który powoływała się w niniejszej sprawie strona powodowa, tj. brak wiedzy powoda o tym, że w przypadku braku środków na pokrycie opłaty rejestracyjnej i arbitrażowej zostanie pozbawiony możliwości wszczęcia postępowania przed Sądem Arbitrażowym przy KIG, wywołany nieprzedstawieniem powodowi przez pozwanego ad 1 do wiadomości i akceptacji regulaminu i taryfy opłat tego Sądu, nie był błędem dotyczącym treści czynności prawnej.

1. [P]rzepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące sądownictwo polubowne nie mają jednorodnego charakteru. Przepisy normujące kwestie związane z dopuszczalnością skargi oraz wymagania formalne skargi i przebieg postępowania mają charakter ściśle procesowy, natomiast przepisy określające podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, stanowiące podstawę rozstrzygnięcia merytorycznego sądu o istocie sporu oraz zasadności skargi są funkcjonalnym odpowiednikiem przepisów prawa materialnego.

2. [P]rzytaczanie nowych podstaw skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego po upływie terminu do jej wniesienia jest niedopuszczalne. (…) [S]ąd orzekający w sprawie o uchylenie wyroku sądu polubownego nie może uwzględnić z urzędu niepodniesionej w skardze – sprekludowanej - podstawy przewidzianej w art. 1206 § 1 pkt 1 k.p.c.

3. [U]znanie za wiążącą umowy nie określającej jej essentialia negoti nie dałoby się pogodzić z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Zgodnie z art. 1215 § 1 k.p.c., o uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody przed nim zawartej, sąd orzeka po przeprowadzeniu rozprawy. Przepis ten potwierdza zasadę, sformułowaną dla trybu procesowego w art. 148 § 1 k.p.c., rozpoznawania spraw na rozprawie. Odstępstwo od tej zasady należy wykładać ściśle. Jeżeli zatem przepis określa rodzaj spraw, które są rozpoznawane na rozprawie, to ten sposób jej rozpoznania obowiązuje niezależnie od tego, czy sąd uwzględnia roszczenie (wniosek), czy je oddala.

2. Konwencja [Konwencja nowojorska – wstawienie własne] (…) określa tzw. materialne warunki uznania (przede wszystkim art. IV i V), w związku z czym postępowanie o uznanie zagranicznego wyroku arbitrażowego powinno być prowadzone przede wszystkim stosownie do zawartych w niej przepisów, a w pozostałym, nieuregulowanym tam zakresie, na podstawie kodeksu postępowania cywilnego.

3. [W]ymagania co do formy zawarcia umowy arbitrażowej należy oceniać według Konwencji [Konwencji nowojorskiej – wstawienie własne], a nie według art. 1162 k.p.c.

4. W praktyce przyjmuje się liberalną wykładnię tego przepisu [art. II ust. 2 Konwencji nowojorskiej – wstawienie własne] uznając, że wyliczenie w nim dopuszczalnych sposobów zawarcia umowy nie jest wyczerpujące i obejmuje także inne stosowane techniki porozumiewania się na odległość.

5. Jeśli (…) chodzi o kwestię uwierzytelnienia treści wyroku arbitrażowego, należy przyjąć, że decydować powinno prawo państwa, w którym wyrok został wydany.

6. [N]ie jest trafny pogląd (…), iż niedołączenie do wniosku o uznanie dokumentów określonych w art. 1213 k.p.c. nie stanowi braku formalnego, podlegającego uzupełnieniu w trybie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

7. [W] wyroku arbitrażowym nie wskazano strony pozwanej (uczestnika), lecz podano jedynie określenie prowadzonej działalności gospodarczej (…). O poprawności i skuteczności tego określenia powinno decydować prawo państwa właściwe dla pochodzenia wyroku.

1. Ocena zasadności zarzutu dotyczącego zapisu na sąd polubowny powinna co do zasady dotyczyć tylko roszczenia w formie przedstawionej przez powoda (roszczenia w znaczeniu procesowym).

2. [T]akże roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. [oczywista omyłka pisarska, chodzi tu o art. 18 ust. 1 pkt 5 u.z.n.k. - wstawienie własne], jako spór o prawo majątkowe, pozostaje w dyspozycji stron, a także może stać się przedmiotem zawartej między stronami ugody. Może więc też być objęty zapisem na sąd polubowny (…).

3. Mając na względzie dopuszczalność sporządzenia zapisu na sąd polubowny, także w przypadku czynów niedozwolonej konkurencji, stwierdzić trzeba, że zapis ten winien jednoznacznie wskazywać na poddanie tego rodzaju sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego i zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie poglądem zapis taki powinien dostatecznie precyzyjnie identyfikować stosunek prawny podlegający przekazaniu do rozpoznania przez sąd polubowny. Określenie jedynie, że ma to być stosunek prawny obejmujący wszelkie spory wynikające z realizacji niniejszej umowy lub w związku z nią nie może być uznane w tym przypadku za wystarczające do przyjęcia, że objęto nim także czyny deliktowe wynikające z u.z.n.k.

1. [D]o bezskuteczności zapisu prowadzą zdarzenia powstałe po jego sporządzeniu, które nie mają jednak wpływu na jego ważność. Podkreślenia wymaga przy tym, że sam zapis na sąd polubowny traktowany jest jako czynność o dwoistym charakterze, tzn. zarówno materialnoprawnym jak i procesowym. Powyższe prowadzi do wniosku, iż strony dokonując zapisu na sąd polubowny mogą uzależnić jego skuteczność, jak w przypadku każdej innej umowy, od upływu określonego terminu, bądź też od spełniania określonego warunku zawieszającego. Ograniczeń w tym zakresie nie przewiduje Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń arbitrażowych, a w szczególności jej art. II. Wręcz przeciwnie, ustęp 2 art. II wskazuje na szeroką interpretację pojęcia „umowa pisemna, którą strony zobowiązują się poddać arbitrażowi wszystkie lub pewne spory”, co uprawnia do wnioskowania, że formule tej nie uchybia wprowadzenie do treści umowy regulacji przed postępowaniem arbitrażowym.

2. [I]stotą Konwencji nowojorskiej jest nakaz postępowania stron w zgodzie z zasadami dobrej wiary i dobrymi obyczajami, a więc i zakaz działania wbrew tym zasadom. Ta wykładnia uniemożliwia działania nielojalne wobec współuczestników oraz sądu polubownego i (…) pozbawia ona zasadności zarzuty strony postępowania dotyczące nieistnienia lub nieważności zapisu w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku arbitrażowego w Polsce, mimo braku prekluzji takiego zarzutu wyrażonego wprost w regulacjach tej Konwencji, gdy strona wdała się w merytoryczny spór przed sądem polubownym nie podnosząc braku właściwości tego sądu.

1. Przekazanie spraw rozpoznawanych w poprzednio istniejącym Stałym Sądzie Polubownym przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w G. do rozpoznania nowemu Stałemu Sądowi Arbitrażowemu przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w G. stanowi wyłącznie decyzję organu założycielskiego w zakresie organizacji tych dwóch instytucji, nie wpływa natomiast na stosunki prawne innych podmiotów. Wynika z tego, iż strony stosunku umownego, którego ewentualne spory zostały poddane pod rozstrzygnięcie konkretnej instytucji arbitrażowej, nie mogą zostać zmuszone przez założyciela tej instytucji do poddania tego sporu innemu organowi. Jedynie w razie wyrażenia zgodnej woli obu stron umowy na dokonanie takiej zmiany będzie skutecznym zapisem na nowo utworzony sąd polubowny.

2. [P]oczynienie umownych ustaleń co do konkretnego stałego sądu polubownego jest wiążące dla stron do tego stopnia, iż likwidacja tego organu powoduje niewykonalność zapisu.

1. [D]ochodzone roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści mieści się w katalogu sporów objętych zapisem na sąd polubowny. W umowie o świadczenie usług promocyjnych określono bowiem, że zapis na sąd polubowny obejmuje m.in. „roszczenia o zwrot bezpodstawnie lub nienależnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy”. Jeżeli zatem przedmiotem umowy mają być stanowiące czyn niedozwolony czynności faktyczne (pobieranie opłat innych niż marża handlowa), to należy rozważyć ważność takiej umowy w świetle art. 58 § 1 lub 2 k.c. Jeżeli natomiast samo zawarcie umowy o świadczenie usług promocyjnych obok umowy sprzedaży miałoby stanowić czyn nieuczciwej konkurencji, to określone w pozwie roszczenie mieści się w kategorii „roszczeń deliktowych, jeżeli wynikają one ze zdarzenia prawnego związanego z realizacją umowy sprzedaży lub będącego jednocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy”. Roszczenie deliktowe wynika bowiem niewątpliwie ze zdarzenia prawnego (czynu nieuczciwej konkurencji) związanego z realizacją umowy sprzedaży.

2. Sam fakt poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie może (…) stanowić o sprzeczności takiej umowy z zasadami współżycia społecznego, skoro taki sposób rozstrzygania sporów jest dopuszczony przez prawo. Co więcej, alternatywne sposoby rozstrzygania sporów prowadzą często do ich szybszego zakończenia, a przez to tańszego i korzystniejszego dla stron prowadzących działalność gospodarczą. Eliminowaniu naruszających równowagę stron nieprawidłowości w zapisach na sąd polubowny zapobiega przepis art. 1161 § 2 k.p.c.

1. [N]aruszenie zasady równości stron może nastąpić także przy przyjęciu określonej treści regulaminu sądu polubownego (art. 1161 § 3 k.p.c.). (…) [R]ówność stron w rozumieniu przepisów k.p.c. o sądzie polubownym oznacza - mówiąc ogólnie - przyznanie im równych uprawnień, zarówno w samym podstawowym zapisie na sąd polubowny, jak i w regulaminie sądu stałego, tworzących równe szanse dla tych stron w definitywnym rozstrzygnięciu sporu objętego umową.

2. Przy ocenie przestrzegania omawianej zasady [zasady równości stron – wstawienie własne] w umowie arbitrażowej trzeba wyraźnie odróżnić treść samej umowy arbitrażowej (obejmującej także postanowienia regulaminu sądu stałego) i ogólne reguły funkcjonowania sądu stałego. (…) [Z]asada równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c. powinna być odnoszona do samej treści umowy arbitrażowej, a nie do wspomnianych  elementów  natury organizacyjnej, tworzących jedynie stosowną, niezbędną infrastrukturę organizacyjno-prawną dla zapewnienia stronom możliwości ukonstytuowania się odpowiedniego składu arbitrów w indywidualnym sporze prawnym.

3. [P]owiązania organizacyjne sądów stałych z różnymi korporacjami zawodowymi lub związkami przedsiębiorców nie mogą przesądzać o ich określonej zależności od tych organizacji, przy których działają, ani także o braku bezstronności poszczególnych arbitrów.

1. Dochodzone przez powoda żądanie na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. jako roszczenie majątkowe, zgodnie z art. 1157 k.p.c., mogło być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

2. [S]formułowanie, że właściwością sądu polubownego mają być objęte „wszelkie spory powstałe między stronami wynikające z dotychczasowej współpracy handlowej stron w oparciu o wcześniej zawierane umowy handlowe (…)” prowadzi do wniosku, że obejmuje ono jak najszerszą kategorię sporów, wynikających ze współpracy handlowej realizowanej na podstawie dotychczasowych umów. Posłużenie się językowymi regułami wykładni nie pozwala na wyeliminowanie z tej kategorii sporów także tych, które wynikają z dopuszczenia się przez pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji określonego w art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k., jeżeli był on związany ze współpracą handlową między stronami wykonywaną na podstawie dotychczasowych umów łączących strony.

3. W ustalonych okolicznościach zapis na sąd polubowny w dostateczny sposób identyfikował stosunek prawny, z którego wynikł spór przez wskazanie, że dotyczy on wszelkich roszczeń związanych z dotychczasową współpracą stron prowadzonej na podstawie określonych umów zawartych przez strony, co obejmowało także roszczenia w związku z dopuszczeniem się przez pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji, o jakim mowa w art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.

4. [U]mowa ta [zapis na sąd polubowny – wstawienie własne] może podlegać ocenie także według przepisów kodeksu cywilnego, w tym, według kryteriów zawartych w art. 58 § 2 k.c.

5. Nie można (…) przyjąć, aby sprzecznym z zasadami współżycia społecznego było przekazanie sądowi polubownemu do rozstrzygnięcia przyszłego sporu spowodowane brakiem akceptacji przez stronę bądź strony umowy zawierającej zapis na sąd polubowny nurtu orzecznictwa sądów powszechnych dotyczącego sposobu rozstrzygania określonych rodzajów sporów oraz motywowane nadzieją na inny rezultat jego rozstrzygnięcia przed sądem polubownym.

1. Istota ustanowienia tzw. klauzuli arbitrażowej przez odesłanie polega na tym, że wola poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie jest sformułowana w umowie podpisanej przez strony lub wymienionych przez nią dokumentach, ale w odrębnym dokumencie, który nie jest podpisany przez strony, lecz do którego strony jedynie się odwołują z pośrednictwem innego dokumentu, tj. umowy głównej (podstawowej). Warunek sporządzenia zapisu na sąd polubowny w omawiany sposób jest spełniony, jeżeli zostaną kumulatywnie dochowane następujące przesłanki. Po pierwsze, sama umowa główna (podstawowa), w związku z którą ma być zastosowany dokument zawierający zapis na sąd polubowny, musi być sporządzona na piśmie. Po drugie, umowa ta musi zawierać wyraźne powołanie na dokument, w którym jest postanowienie o poddaniu mogących z niej wyniknąć sporów pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, przy czym powołanie to jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy.

2. Przyjęte [w art. 1163 k.p.c. – wstawienie własne] rozwiązanie z punktu widzenia formy zapisu na sąd polubowny jest szczególną postacią tzw. klauzuli arbitrażowej przez odesłanie. Chodzi o to, że klauzula arbitrażowa zawarta jest tylko w umowie (statucie) spółki handlowej, statucie spółdzielni lub stowarzyszenia, a czynność lub akt przystąpienia do spółki, spółdzielni lub stowarzyszenia obejmuje jedynie poddanie się umowie (statutowi), w tym zawartej w nich klauzuli arbitrażowej. Zakres związania takim zapisem na sąd polubowny jest ograniczony podmiotowo – wiąże spółkę i jej wspólników, spółdzielnię lub stowarzyszenie i ich członków. Ponadto omawiany przepis stanowi wyraźnie, że związanie zawartym w umowie (statucie) spółki, statucie spółdzielni lub stowarzyszenia zapisem na sąd polubowny dotyczy sporów ze stosunku spółki i sporów ze stosunku członkostwa w spółdzielni lub stowarzyszeniu.

1. [I]stotą postępowania o uchylenie wyroku sądu polubownego jest zbadanie przesłanek wydania wyroku, a nie stwierdzenie istnienia bądź nie samego roszczenia zasądzonego przed sądem polubownym.

2. Zapis na sąd polubowny jest umową (…), zatem jego zawarcie przez pełnomocnika z przekroczeniem umocowania powoduje stan tzw. bezskuteczności zawieszonej.

3. Konwalidacja umowy wywiera skutek ex tunc, a więc dzięki niej umowa staje się ważna od początku jej zawarcia. Tym samym nawet jeśli przyjąć, że potwierdzenie zapisu nastąpiło już po przeprowadzeniu postępowania arbitrażowego, to potwierdzenie to czyni zapis skutecznym także w czasie trwania postępowania przed sądem polubownym.

4. [D]o uchylenia wyroku sądu polubownego na tej podstawie [na podstawie ewentualnego naruszenia przez Sąd Arbitrażowy podstawowych zasad porządku prawnego – dop. red.] może dojść w przypadku stwierdzenia, że objęte jego treścią skutki nie są zgodne z określoną normą zaliczaną do podstawowych zasad porządku prawnego obowiązującego w Polsce. Do zasad tych należą nie tylko normy konstytucyjne, ale i naczelne normy w poszczególnych dziedzinach prawa (…). Jednakże sąd powszechny rozpatrując sprawę o uchylenie wyroku sądu polubownego nie może po raz kolejny badać merytorycznie sporu (…). Zatem nie każde naruszenie prawa materialnego będzie stanowiło naruszenie zasady praworządności, o której mowa w art. 1206 § 2 k.p.c. (…).

5. [S]ąd powszechny nie jest upoważniony do badania, czy sąd polubowny prawidłowo ustalił stan faktyczny i czy dokonał prawidłowej oceny dowodów, mieści się to bowiem w ramach rozstrzygania merytorycznego co do roszczenia.

6. Skoro (…) ustawodawca sam wprowadza do systemu formalne ograniczenia w dochodzeniu do prawdy, nie sposób uznać, by tego rodzaju ograniczenia zawarte w regulaminie sądu polubownego i ich zastosowanie w konkretnej sprawie sprzeciwiały się podstawowym zasadom porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

1. [P]ostępowanie dotyczące uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń zagranicznych jest postępowaniem co do istoty sprawy, którego podłożem jest prawo materialne (…). Sąd Apelacyjny mógł w konsekwencji zastosować prawo konwencyjne jako właściwe prawo materialne.

2. Przepis art. II ust. 2 [Konwencji nowojorskiej – wstawienie własne] jest bardziej liberalny, dozwalający również na uzgodnienie klauzuli arbitrażowej drogą elektroniczną, nawet bez podpisów stron. Jest to jednocześnie przepis podstawowy, decydujący o dopuszczalnej formie umowy, natomiast wymagania związane z przedstawieniem umowy arbitrażowej zamieszczone w art. IV ust. 1 należy rozpatrywać przez pryzmat tego, w jakiej formie umowa ta mogła być zawarta. W konsekwencji art. IV ma charakter pochodny i przez to nie może pozbawiać racjonalności unormowania określonego w art. II Konwencji.

3. [S]trona która wdała się w merytoryczny spór przed sądem polubownym nie podnosząc braku właściwości tego sądu (np. z bezskuteczności zapisu), traci ten zarzut w postępowaniu o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu polubownego przed sądem krajowym. (…) [I]stotą Konwencji nowojorskiej jest nakaz postępowania stron w zgodzie z zasadami dobrej wiary i dobrymi obyczajami, a więc i zakaz działania wbrew tym zasadom. Ta wykładnia uniemożliwia działania nielojalne wobec współuczestników oraz sądu polubownego, powodujące zbędne koszty i marnotrawstwo czasu. Nie występuje przy tym obawa, że ograniczone zostaną procesowe prawa strony, ponieważ o zapisie decyduje ona autonomicznie.

1. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego jest środkiem prawnym łączącym cechy nadzwyczajnego środka zaskarżenia tj. skargi o wznowienie postępowania oraz powództwa o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Skarga nie jest środkiem prowadzącym do merytorycznego rozpoznania przez sąd powszechny sporu rozstrzygniętego przez sąd polubowny.

2. [Z]godnie z § 32 pkt 3 Regulaminu [Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej – wstawienie własne] podpisy pod orzeczeniem oprócz zespołu orzekającego składają: Prezes Sądu Arbitrażowego i Sekretarz. Przepis ten nie precyzuje zatem, iż musi być to podpis osobisty Sekretarza Generalnego, a jedynie nakazuje złożenie podpisu przez Sekretarza, a zatem także jego Zastępcy właściwie umocowanego do czasowego pełnienia jego funkcji. Inne rozumienie tej regulacji prowadziłoby do absurdalnych wniosków, że Sąd Arbitrażowy nie mógłby w ogóle wydać orzeczeń podczas czasowej nieobecności Sekretarza Generalnego z powodu choroby czy urlopu.

3. [Z] treści § 32 pkt 2 Regulaminu [Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej – wstawienie własne] bezsprzecznie wynika, że orzeczenie sądu polubownego składa się z rozstrzygnięcia (sentencji) i uzasadnienia, które stanowi jego integralną część. Podobnie art. 1197 § 2 k.p.c. wskazuje, że wyrok sądu polubownego powinien zawierać motywy rozstrzygnięcia. A zatem wyrok bez takiego uzasadnienia nie zostanie wprowadzony do obrotu prawnego. Skoro tak, to samo rozstrzygniecie nie miałoby racji bytu i z tego właśnie powodu należy traktować rozstrzygnięcie i uzasadnienie jako formalną i merytoryczną całość. (…) Zatem, nie ma powodów, aby w braku podpisów zespołu orzekającego w sądzie polubownym pod sentencją wyroku upatrywać nieistnienia orzeczenia i przywołać argumentację odnoszącą się wyłącznie do sądownictwa powszechnego.

4. Wymóg wykazania zapisu na piśmie jest (…) spełniony także wtedy, gdy strona przedstawia uwierzytelnioną kopię pisma, w którym zawarto zapis. Kopia pisemna w postaci poświadczonego odpisu z dokumentu tj. umowy wskazuje na to, iż oryginał dokumentu stanowi pismo, o którym mowa w art. 1162 § 1 k.p.c. Wskazana przez ten przepis forma zapisu oznacza, że zapis powinien zostać sporządzony na piśmie. (…) [P]óźniejsze nawet zagubienie lub utrata w inny sposób pisma jako nośnika, na którym był utrwalony zapis, nie pozbawia doniosłości faktu jego wcześniejszego sporządzenia w formie pisemnej. Wskazać przy tym należy, iż ustawodawca nie zawarł w nim sformułowania "w formie pisemnej", a jedynie "na piśmie", co sugeruje, iż może być to jakiekolwiek stwierdzenie zapisu dokonane na piśmie, w tym także kopia z dokumentu zawierającego tenże zapis, przywołująca go niejako w swej treści.

5. [S]ąd powszechny rozpoznając skargę o uchylenie wyroku polubownego nie ma kompetencji merytorycznej oceny ustaleń dokonanych przez sąd polubownych. Oznacza to, że sąd powszechny nie może poczynić własnych ustaleń w zakresie kwalifikacji umowy, ale może ocenić poprawność, logiczność argumentacji i wysuniętych wniosków oraz w tym kontekście stwierdzić, iż obarczone są lub nie błędami natury logicznego rozumowania.

1. Nabycie wierzytelności nie narusza (...) skuteczności umów zawartych pomiędzy dotychczasowym wierzycielem oraz dłużnikiem. Dotyczy to również zapisu na sąd polubowny, który wiąże nabywcę wierzytelności. Podkreśla się w orzecznictwie, że dłużnik nie może być w gorszej sytuacji, niż był w procesie odszkodowawczym, wdrożonym przez poszkodowanego ubezpieczającego i że wobec tego przysługują mu wszystkie zarzuty, które miał przeciwko ubezpieczającemu w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. (...) Zarzuty, o których mowa w art. 513 § 1 k.c., obejmują zatem nie tylko takie zarzuty prawa materialnego jak zarzut przedawnienia lub potrącenia ale i zarzut istnienia zapisu na sąd polubowny, który według przeważających poglądów prezentowanych w literaturze przedmiotu, podzielanych przez skład orzekający Sądu Apelacyjnego, jest umową prawa materialnego wywierającą jedynie skutki w sferze prawa procesowego. Mamy tu więc do czynienia z rozszerzeniem mocy wiążącej zapisu na sąd polubowny na podmiot, który nie jest pierwotną stroną zapisu.

2. [M]oc wiążąca zapisu na sąd polubowny rozciąga się także na następców prawnych pod tytułem szczególnym stron stosunku prawnego, który został poddany sądowi polubownemu.

3. [N]ie budzi wątpliwości związanie ubezpieczyciela, który nabył roszczenie regresowe na podstawie art. 828 § 1 k.c., zapisem na sąd polubowny.

1. [O] ważności i skuteczności zapisu na sąd polubowny, które to zagadnienia regulowane są (…) przepisami prawa materialnego, decydują przepisy obowiązujące w chwili sporządzania zapisu.

2. [N]ieważność albo wygaśnięcie umowy podstawowej, w której zamieszczono zapis na sąd polubowny, samo przez się nie oznacza nieważności lub wygaśnięcia zapisu.

3. [G]dy pozwany wnosi odpowiedź na pozew, powinien w niej podnieść zarzut zapisu na sąd polubowny, gdyż poprzez odpowiedź na pozew wdaje się w spór, co do istoty sprawy.

4. W chwili zgłoszenia przez powodów interwencji głównej (…) wszczęta została nowa sprawa, która toczyła się niezależnie od tego procesu - art. 75 kpc. W niniejszej sprawie strona pozwana wdała się w spór dopiero po doręczeniu jej odpisu pozwu wraz ze złożeniem odpowiedzi na pozew (…). Pomimo zatem, iż w sprawie toczyły się wcześniej postępowania wpadkowe – postępowanie zabezpieczające oraz postępowanie w przedmiocie złożenia kaucji aktorycznej, w których strona pozwana podnosiła zarzuty merytoryczne, uznać należy, iż były one związane z przedmiotem tych postępowań, a strona pozwana sformułowała stanowisko odnośnie żądania pozwu dopiero w odpowiedzi na pozew. Dopiero z tym momentem nastąpiło zawiśnięcie sporu między stronami.

5. [P]ełnomocnictwo ogólne jest niewystarczające do sporządzenia zapisu na Sąd polubowny. (…) [D]o skutecznego zawarcia porozumienia w przedmiocie zapisu na sąd polubowny niezbędne jest pełnomocnictwo rodzajowe nawet wówczas, gdy zapis taki jest umieszczony w umowie obligacyjnej.

Wynikający ze statutu pozwanej zapis na sąd polubowny obejmuje spory o prawa majątkowe i niemajątkowe pomiędzy Kasą Krajową i jej członkami ze stosunku członkostwa. Spór w sprawie nie był sporem ze stosunku członkostwa, dotyczył zgodności z prawem fragmentu umowy jaką jest statut. Już tylko przedmiot sporu wskazuje, że tego rodzaju spór nie mógłby być przedmiotem ugody sądowej, a tylko sprawy mające, zgodnie z art. 1157 k.p.c., zdatność ugodową, mogą być poddane osądowi sądu polubownego.

1. [R]oszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. jako spór o prawo majątkowe, pozostaje w dyspozycji stron, a także może stać się przedmiotem zawartej między stronami ugody. Może więc też być objęty zapisem na sąd polubowny.

2. Dokonanie przez stronę pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji, polegającego na pobieraniu dodatkowych opłat, nie było (…) związane z wykonaniem (…) umów, ani nie pozostawało w związku z realizacją umów, lecz zostało dokonane jedynie przy okazji realizacji tych umów. (…) Roszczenie dochodzone przez stronę powodową nie ma więc charakteru kontraktowego i nie pozostaje w związku z treścią zawartych między stronami umów, lecz dotyczy popełnionego przez stronę pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji.

3. Precyzyjne określenie przedmiotu zapisu powinno dostatecznie identyfikować stosunek prawny podlegający przekazaniu do rozpoznania przez sąd polubowny. Określenie jedynie, że ma to być stosunek prawny związany z wykonywaniem umowy nie może być uznane (…) za wystarczające, gdyż pozostawia dowolność w ocenie zakresu przedmiotowego zapisu.

Art. 24 [Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych  – wstawienie własne] (…) dotyczy problematyki jurysdykcji krajowej, a brak jurysdykcji krajowej i istnienie zapisu na sąd polubowny stanowią odrębne przeszkody procesowe. Dlatego też art. 24 rozp. Nr 44/2001 nie stanowi podstawy prekluzji dla podniesienia zarzutu zapisu na zagraniczny sąd polubowny. Pozwani podnieśli natomiast zarzut zapisu na sąd polubowny w odpowiedzi na pozew, co spełnia wymóg wynikający z art. 1165 § 1 k.p.c.

1. [D]łużnik solidarny nie jest związany zapisem na sąd polubowny zawartym przez innego dłużnika solidarnego.

2. [W]spólnik spółki jawnej nie jest związany zapisem na sąd polubowny zawartym przez spółkę.

3. [N]abywcę przedsiębiorstwa (art. 55⁴ k.c.) wiąże zapis na sąd polubowny zawarty przed zbyciem przedsiębiorstwa przez zbywcę z jego wierzycielem, obejmujący spory dotyczące zobowiązań związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

1. [W] świetle art. 1162 k.p.c. nie ma znaczenia posiadanie statusu konsumenta przez stronę zapisu na sąd polubowny.

2. Zapis na sąd polubowny podlega wykładni; należy jej dokonywać, mimo procesowego co do istoty charakteru zapisu, zgodnie ze stosowanym per analogiam art. 65 k.c., a więc m.in. stosownie do dyrektyw nakazujących uwzględniać zamiar stron umowy o zapis i jej cel.

3. [N]aruszenie prawa materialnego właściwego do oceny rozstrzyganego stosunku może prowadzić do uchylenia wyroku sądu polubownego tylko wtedy, gdy jego skutki, zdeterminowane treścią rozstrzygnięcia, są sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego.

4. Do zasad tych [podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej - wstawienie własne] należy m.in. konstytucyjna zasada ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Sąd polubowny, udzielając ochrony jednej stronie umowy kosztem drugiej przez zasądzenie od niej na rzecz kontrahenta wysokiego świadczenia, mimo oczywistego braku podstaw do tego, naruszył (…) tę konstytucyjną zasadę.

1. [S]ąd polubowny może orzekać o swej właściwości w sprawie, w której złożony został pozew (art. 1180 § 1 k.p.c.), w tym także w odrębnym postanowieniu. W przepisach o postępowaniu przed sądem polubownym ustawodawca nie przewidział podstawy dla wydania wyroku o odrzuceniu pozwu wszczynającego postępowanie przed sądem polubownym, w tym także w sytuacji, gdy sąd polubowny stwierdzi, że nie jest właściwy do rozstrzygnięcia sporu. Z  przepisów tych wynika, że w przypadkach wskazanych w art. 1190 § 1 k.p.c., art. 1196 § 1 k.p.c., art. 1198 k.p.c. sąd polubowny wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania. Wypada przyjąć, że takie postanowienie sąd polubowny wydaje także wtedy, gdy już po podjęciu czynności dowodowych w sprawie stwierdzi, iż postępowanie nie może się toczyć z uwagi na brak zapisu na sąd polubowny lub nieważność takiej umowy. Prowadzenie postępowania i wydanie wyroku staje się wówczas niemożliwe z innej przyczyny niż wskazana w art. 1198 pkt 1 i 2 in princ. k.p.c.

2. O charakterze orzeczenia wydanego przez sąd, w tym także przez sąd polubowny, decyduje przedmiot rozstrzygnięcia, a nie nazwa i zewnętrzna postać, jaką sąd nadał orzeczeniu (...). [Z]askarżone przez powoda skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego orzeczenie (...) nie było – wbrew użytej nazwie – wyrokiem sądu polubownego, lecz z uwagi na charakter zawartego w nim rozstrzygnięcia - postanowieniem.

3. Postanowienie o umorzeniu postępowania przed sądem polubownym z uwagi na brak ważnego zapisu na sąd polubowny i postanowienie o odrzuceniu pozwu z tej przyczyny, jest rozstrzygnięciem kończącym postępowanie przed sądem polubownym, którym sąd ten orzeka o swej niewłaściwości w sprawie. O ile postanowienie sądu polubownego, którym sąd ten oddali zarzut braku jego właściwości, może być przez każdą ze stron w terminie dwóch tygodni zaskarżone do sądu powszechnego (art. 1180 § 3 k.p.c.), to ustawodawca nie przewidział możliwości zaskarżenia do sądu powszechnego takiego postanowienia sądu polubownego, którym sąd ten by orzekł o swej niewłaściwości w sprawie. Po wydaniu takiego orzeczenia stronom zainteresowanym rozstrzygnięciem sporu otwiera się droga postępowania przed sądem powszechnym i w tym postępowaniu może być zrealizowane przysługujące im prawo do sądu.

4. [N]egatywne rozstrzygnięcie sądu polubownego co do jego właściwości w sprawie jest rozstrzygnięciem ostatecznym i nie podlegającym kontroli sądu powszechnego. Przewidzianą w art. 1205 i n. k.p.c. skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego nie może być zatem zaskarżone orzeczenie tego sądu stwierdzające brak jego właściwości w sprawie.

1. Nie ulega obecnie wątpliwości, że zapis na sąd polubowny może wiązać także następców prawnych strony w zakresie stosunku, z którego spory zostały poddane pod rozpoznanie sądu polubownego (...) ale indosatariusz jest co do zasady chroniony przez art. 17 Pr. weksl. przed zarzutami dłużników wekslowych opartymi na ich stosunkach osobistych z poprzednimi posiadaczami weksla - w czym mieści się także ochrona przed zarzutem zapisu sporu wekslowego na sąd polubowny. (...) [D]łużnik wekslowy mógłby się powołać wobec indosatariusza na zapis sporu wekslowego na sąd polubowny uzgodniony z poprzednim posiadaczem weksla jedynie wtedy, gdyby indosatariusz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika, tj. wiedział o istnieniu po stronie dłużnika podstawy do powołania się wobec poprzedniego posiadacza na zapis na sąd polubowny i jednocześnie chciał dłużnika, ze szkodą dla niego, pozbawić tego zarzutu. (...) Powołanie się bez jakichkolwiek ograniczeń przez dłużnika wekslowego wobec nabywcy weksla na zapis sporu wekslowego na sąd polubowny mogłoby wchodzić w grę tylko w przypadkach nabycia weksla w drodze umowy przelewu lub indosu po proteście z powodu niezapłacenia albo po upływie terminu do protestu, mającego skutki przelewu. (art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze Pr. weksl.).

2. Jakkolwiek zapis sporu wekslowego na sąd polubowny jest teoretycznie rzecz biorąc dopuszczalny w świetle art. 1157 k.p.c., to jednak jego dokonanie musi być z punktu wiedzenia wierzyciela wekslowego ocenione jako wysoce nieracjonalne. Pozbawia bowiem wierzyciela wekslowego korzyści, jakie zapewnia mu dochodzenie zapłaty weksla w postępowaniu nakazowym przed sądem powszechnym. (...) Nie można się zgodzić ze stanowiskiem (...) że analogiczne korzyści, do tych, które daje postępowanie nakazowe dochodzącemu zapłaty weksla, można sobie zapewnić w postępowaniu arbitrażowym przez odwołanie się do przepisów o postępowanie nakazowym w ramach uzgodnienia stron co do „zasad i sposobu postępowania przed sądem polubownym” (art. 1184 § 1 k.p.c.).

3. Ze względu na wskazaną nieracjonalność zapisu sporu wekslowego na sąd polubowny należy przyjąć, że dojście takiego zapisu do skutku wymaga wyraźnego, a w każdym razie niebudzącego wątpliwości zastrzeżenia co do danego roszczenia wekslowego. (...) Wyklucza to rozciągnięcie zawartego w umowie leżącej u podstaw wystawienia weksla zapisu na sąd polubowny sporów związanych z tą umową na spory o roszczenie wekslowe przeciwko wystawcy.

1. [N]iedopuszczalność rozpoznania sprawy przez sąd powszechny, wynikająca z wiążącego zapisu na sąd polubowny (wobec braku przesłanek określonych w art. 1165 § 2 k.p.c.), ma miejsce także wówczas, gdy rozstrzygnięcie sprawy przedstawionej pod osąd sądu powszechnego nie jest możliwe bez rozstrzygnięcia sporu objętego zapisem na sąd polubowny.

2. Zasada równości wyrażona w art. 1161 § 2 zakłada (…), że żadna ze stron sporu, który ma rozstrzygnąć sąd polubowny, nie powinna korzystać w postępowaniu przed tym sądem ze szczególnych uprawnień. Dotyczy to niewątpliwie także sposobu wyboru arbitrów. Podkreśla to wyraźnie art. 1169 § 3 stanowiąc, że postanowienia umowy przyznające jednej ze stron więcej uprawnień przy powoływaniu sądu polubownego są bezskuteczne. Należy to odnieść odpowiednio do sytuacji, kiedy tego rodzaju postanowienia zawiera regulamin stałego sądu polubownego wybranego przez strony.

1. Możliwość poddania sporu pod sąd polubowny dotyczy  (...) pojmowanych abstrakcyjnie określonych stosunków prawnych, a nie wypływających z nich roszczeń (o świadczenie, o ustalenie lub o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa), które nie są przedmiotem zapisu na sąd polubowny.

2. [P]rzesłanką zdatności arbitrażowej jest abstrakcyjna możliwość dysponowania przez strony prawami wynikającymi z łączącego je stosunku prawnego, nie zaś możliwość zawarcia przez nie określonej ugody sądowej. Nie jest zatem istotne (...) czy strony mogłyby własną wolą doprowadzić do stwierdzenia nieistnienia lub nieważności łączącej je umowy (...) lecz czy mogłyby samodzielnie, także w drodze ugody sądowej, doprowadzić do zakończenia powstałego między nimi sporu.

1. [S]formułowanie „mogące być przedmiotem ugody sądowej” odnosi się zarówno do sporów o prawa majątkowe, jak i sporów o prawa niemajątkowe. W literaturze i orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że spory poddawane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogą dotyczyć zarówno żądania zasądzenia świadczenia, ustalenia stosunku prawnego lub prawa, jak również ukształtowania stosunku prawnego.

2. Gramatyczna wykładnia art. 1157 k.p.c. dostarcza podstaw do stwierdzenia, że z punktu widzenia tego przepisu istotne jest, czy danego rodzaju spór o prawo majątkowe lub niemajątkowe może być przedmiotem ugody sądowej, nie ma natomiast znaczenia (…) kwestia, czy ugoda określonej treści byłaby dopuszczalna, czy też nie. (…) Przesłanką zdatności ugodowej jest abstrakcyjna możliwość dysponowania przez stronę prawami (roszczeniami z nich wypływającymi), nie zaś możliwość zawarcia przez strony określonej ugody sądowej. Innymi słowy, nie jest istotne, czy w ramach konkretnych okoliczności strony mogą zawrzeć umowę określonej treści, umowa taka może bowiem w ujęciu abstrakcyjnym dotyczyć stosunku prawnego i praw podlegających dyspozycji stron, ale ze względu na jej kształt może w danym przypadku naruszać obowiązujące przepisy lub zasady współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Oceniając spór z punktu widzenia jego zdatności arbitrażowej należy oderwać się od oceny, czy konkretna ugoda i jej treść naruszałyby prawo oraz czy zawarta w art. 917 k.c. przesłanka „wzajemnych ustępstw” jest spełniona.

3. Na ocenę zdatności arbitrażowej nie ma jakiegokolwiek wpływu okoliczność, że spór dotyczy kwestii istnienia (nieistnienia), ważności (nieważności) bądź innej wadliwości czynności prawnej.

1. [Z]datność arbitrażowa sporu zależy od jego zdatności ugodowej zarówno w sprawach o prawa majątkowe, jak i niemajątkowe, co jasno wynika z brzmienia art. 1157 kpc.

2. [Z]datność arbitrażowa sporu jest pochodną jego zdatności ugodowej. W pierwszej kolejności rozważyć więc należy, czy w (...) sprawie dopuszczalne jest zawarcie ugody sądowej. Precyzyjne rzecz ujmując, chodzi o hipotetyczną możliwość zakończenia sporu na tej drodze, a więc ustalenie, czy prawo dopuszcza zawarcie ugody w tej kategorii spraw.

3. [I]stnieje szereg argumentów podważających (…) ścisłe łączenie przedmiotu procesu z możliwością zawarcia ugody sądowej. Po pierwsze, proces toczy się w interesie powoda i – zgodnie z zasadą dyspozycyjności – to w jego gestii leży co do zasady decyzja o jego wszczęciu i kontynuowaniu. Jeśli więc powód uznaje, że ustępstwa poczynione przez przeciwnika zadowalają go i zawiera ugodę, postępowanie staje się bezprzedmiotowe. Ugoda w takim wypadku jest tożsama w skutkach z akceptowanym przez pozwanego cofnięciem pozwu. (…) Po drugie (...) ugoda z samej definicji odnosi się do stosunku prawnego istniejącego między stronami, a więc zawsze wykracza poza pojedyncze roszczenie którejkolwiek z nich. Nie można więc twierdzić, że całościowe uregulowanie danego stosunku prawnego byłoby oderwane od przedmiotu sporu (ustalenia nieważności umowy), który jest przecież elementem tego stosunku. (...) Po trzecie wreszcie, przyjmuje się, że ugoda materialnoprawna może dotyczyć sporu w przedmiocie istnienia stosunku prawnego, czy też stosunku prawnego w rzeczywistości nie istniejącego między stronami. (...) W konsekwencji (...) dopuszczalne byłoby zawarcie ugody sądowej, która uchylając istniejący spór, regulowałaby wzajemny stosunek prawny stron niezależnie od ważności, czy też nieważności umowy. W związku z tym, poddanie sporu o ustalenie jej nieważności pod rozstrzygnięcie sądu polubownego również byłoby możliwe.

4. Jeśli (...) sąd polubowny może ustalać ważność umowy w procesie o świadczenie, nie sposób przyjąć, że nie jest do tego uprawniony w procesie o ustalenie tylko tej okoliczności. Kompetencję sądu polubownego w omawianym zakresie potwierdza art. 1180 § 1 kpc, który dając sądowi polubownemu prawo do orzekania o swej właściwości stanowi, że […], nieważność albo wygaśnięcie umowy podstawowej, w której zamieszczono zapis na sąd polubowny, samo przez się nie oznacza nieważności lub wygaśnięcia zapisu. Sąd polubowny mając uprawnienie do stwierdzenia, czy wbrew powyższemu domniemaniu nieważność umowy podstawowej oznacza nieważność zapisu na sąd polubowny, może więc badać samą kwestię ważności umowy podstawowej. Z przytoczonych okoliczności wynika więc, że uznanie braku zdolności arbitrażowej sporów o ustalenie ważności umowy, byłoby niespójne z systemowym uregulowaniem instytucji arbitrażu.

5. Stwierdzenie nieważności umowy nie przedstawia żadnej szczególnej doniosłości w stosunku do innych roszczeń wynikających ze stosunków łączących strony. Nie wiadomo więc dlaczego ta kategoria spraw miałaby być zastrzeżona wyłącznie dla sądów powszechnych. (...) [I]ntencją ustawodawcy przy reformie postępowania arbitrażowego z 2005 roku było przyznanie stronom prawa do poddania sporu pod sąd polubowny w jak najszerszym zakresie. Wyjątki w tym zakresie, w szczególności w odniesieniu do spraw majątkowych, powinny być więc wyrażone wprost w ustawie (co wynika z początkowej części art. 1157 kpc) lub dać się uzasadnić szczególnie ważnymi racjami. Wątpliwości w tym zakresie należy więc interpretować na korzyść zdatności arbitrażowej sporu. Przepis szczególny wyłączający przedmiotowe spory [o ustalenie nieważności umowy – wstawienie własne] spod kognicji sądu polubownego nie istnieje, brak jest też podstaw do twierdzenia, że możliwość rozstrzygnięcia ich przez sąd arbitrażowy byłaby w polskim porządku prawnym nie do przyjęcia. Należy w końcu zaznaczyć, że swoiste rozczłonkowanie sporów wynikających z danego stosunku prawnego z punktu widzenia ich zdatności arbitrażowej, powodowałoby istotne komplikacje natury praktycznej. Nie tylko bowiem wywoływałoby mnożenie postępowań, ale także rodziłoby pytanie o czasowe i przedmiotowe relacje wyroku sądu powszechnego w sprawie o ustalenie nieważności umowy z wyrokiem sądu polubownego w sprawie o wynikające z niej świadczenie w świetle art. 1206 § 1 pkt 6 kpc.

1. [P]rzyjmuje się, że zapis na sąd polubowny przechodzi na następców prawnych od tytułem ogólnym (spadkobierców strony umowy) oraz następców prawnych pod tytułem szczególnym (w wyniku przelewu wierzytelności). Zaprezentowane stanowisko nie budzi zastrzeżeń przy przyjęciu, że zapis na sąd polubowny jest umową zobowiązującą. Tylko w takim bowiem wypadku można mówić o wierzytelności (przedmiot przelewu według art. 509 § 1 k.c.). Sąd Apelacyjny tak właśnie kwalifikuje zapis na sąd polubowny.

2. [Z]awarcie umowy sprzedaży nie oznacza automatycznie także zawarcia umowy o zapis na sąd polubowny, (…). Wykonanie prawa pierwokupu prowadzi do zawarcia umowy sprzedaży przedmiotu objętego tym prawem. Skutek ten nie dotyczy umów zawartych pomiędzy zobowiązanym a osobą trzecią i to nawet wówczas, gdy umowy te pozostają w ścisłym związku z umową sprzedaży (…).

1. [R]oszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. jako spór o prawo majątkowe, pozostające w dyspozycji stron, także może stać się przedmiotem zawartej między stronami ugody. Może więc też być objęty zapisem na sąd polubowny (zob. art. 1157 k.p.c.).

2. Zapisy [na sąd polubowny – wstawienie własne] (…) dotyczą wyraźnie sporów wynikających lub związanych z umowami o współpracy w zakresie sprzedaży towarów. Dokonanie przez stronę pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji, polegającego na pobieraniu dodatkowych opłat, nie było (…) związane z wykonaniem tych umów, ani nie pozostawało w związku z realizacją umów, lecz zostało dokonane jedynie przy okazji realizacji tych umów (…). Roszczenie dochodzone przez nią nie ma więc charakteru kontraktowego i nie pozostaje w związku z treścią zawartych między stronami umów, lecz dotyczy popełnionego przez stronę pozwaną czynu nieuczciwej konkurencji. Trudno przyjąć, by strony zawierając wskazane zapisy, z góry przewidywały, że jedna z nich dopuści się czynu nieuczciwej konkurencji i poddały w tym zakresie spory pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Z treści zapisów wynika jednoznacznie, że dotyczyły one sporów związanych z wykonywaniem umów, a nie wszelkich sporów jakie powstaną w czasie ich realizacji.

Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy rozpoznający wniosek o wszczęcie egzekucji wyroku sądu polubownego, który nabrał powagi rzeczy osądzonej, wydanego bez stawiennictwa konsumenta, powinien, jeżeli dysponuje on niezbędnymi w tym celu informacjami na temat okoliczności prawnych i faktycznych, dokonać z urzędu oceny nieuczciwego charakteru zapisu na sąd polubowny, znajdującego się w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi może on dokonać takiej oceny w ramach podobnych skarg występujących w systemie krajowym. Jeśli tak jest, sąd ten ma za zadanie wyciągnąć wszelkie wynikające z tego zgodnie z prawem krajowym konsekwencje w celu zapewnienia, by zapis ten nie był wiążący dla konsumenta.

 1. Konwencja nie zawiera postanowień wskazujących w jakiej formie strony powinny dokonać wyboru prawa, któremu poddają klauzulę arbitrażową. Z treści art. V ust. 1 pkt a Konwencji Nowojorskiej nie wynika wymóg dokonania wyboru prawa rządzącego klauzulą arbitrażową w formie pisemnej. Przez pojęcie „wzmianka” rozumieć należy zarówno zachowanie danej osoby w postaci pisania jak i każdego innego zachowania, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Art. VI ust. 2 Konwencji Europejskiej o międzynarodowym arbitrażu handlowym sporządzonej w Genewie dnia 21.04.1961 r. używa pojęcia „wskazanie”, nie precyzując formy, zatem przez wskazanie rozumieć należy każde zachowanie stron wskazujące na ich zgodną wolę.

2. Niemożliwe jest zawarcie ugody w sprawch, w których z istoty spornych stosunków prawnych wynika niemożność swobodnego rozporządzania prawami przez strony. Dlatego, Sąd Apelacyjny przyjmuje, że spór o skuteczność umowy zbycia udziałów w spółce z o.o. nie ma zdatności arbitrażowej.

3. O tym, kto jest stroną, decyduje wola powoda inicjującego spór. Przymiot strony ma charakter wyłącznie formalny i nie ma związku z istnieniem roszczenia o charakterze materialnoprawnym, nie przesądza też o właściwości Sądu Polubownego do merytorycznego rozpoznania sprawy. W sytuacji, gdy sąd polubowny stwierdza brak jurysdykcji wobec „strony”, nie można wywodzić, że rozstrzygnięcie merytoryczne sporu wiąże tę stronę. Owa strona nie była stroną w sporze merytorycznym, z uwagi na niewłaściwość Trybunału w stosunku do niej.

4. Dokonywanie oceny czynności procesowych stron w postępowaniu arbitrażowym leży w gestii Trybunału i Sąd orzekający o uznaniu orzeczenia nie może dokonywać ocen sprzecznych z oceną Trybunału, ani ocen na gruncie polskiego k.p.c., który w postępowaniu przed Trybunałem nie miał zastosowania.

5. Sąd powszechny jest związany orzeczeniem Trybunału w przedmiocie braku jurysdykcji tego Trybunału do rozstrzygania określonych sporów bez względu na to, czy dokonana przez Trybunał wykładnia zakresu zapisu na sąd arbitrażowy jest prawidłowa, czy nie jest. Nie ulega bowiem wątpliwości, że sąd arbitrażowy jest upoważniony do rozstrzygania o swojej własnej kompetencji.

6. Aby możliwe było rozstrzygnięcie w przedmiocie kompetencji, sąd arbitrażowy musi rozważyć przesłanki uzasadniające jego kompetencję bądź jej brak. Nie może to jednak oznaczać, w sprawach w których o jurysdykcji sądu arbitrażowego i o sposobie rozstrzygnięcia co do meritum decydują te same kwestie, że uprawnienie do rozstrzygnięcia kwestii jurysdykcji jest jednocześnie uprawnieniem do merytorycznego rozstrzygnięcia sporu. Przyjęcie stanowiska przeciwnego oznaczałoby de facto pozbawienie strony możności skorzystania ze skutecznie podniesionego zarzutu niewłaściwości sądu polubownego.

7. Żaden z przepisów prawa dających sądowi polubownemu kompetencję do rozstrzygania o swojej właściwości i analizowania wszystkich zagadnień faktycznych i prawnych, niezbędnego do wypełnienia tego zadania, nie daje mu a priori kompetencji do rozstrzygnięcia co do meritum sprawy. Gdy rozstrzygnięcie jurysdykcyjne jest negatywne, sąd polubowny musi powstrzymać się od merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Badanie meritum w takim przypadku służy jedynie jako przesłanka rozstrzygnięcia jurysdykcyjnego.

8. Jest wykluczone, aby powaga rzeczy osądzonej orzeczenia Trybunału wywierała w Polsce skutki wobec osób, których nie objęła prawomocność tego orzeczenia w państwie pochodzenia.

1. Poddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego oznacza, iż kompetencją tego sądu są objęte wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lub odstąpienia od umowy, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze zdarzenia będącego równocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy.

2. Sąd nie może uwzględnić z urzędu istnienia zapisu na sąd polubowny, a jedynie na zarzut podniesiony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Wdanie się w spór co do istoty sprawy następuje w chwili, w której pozwany zaprzeczy zasadności roszczenia powoda oświadczając, że nie uznaje żądania pozwu lub że wnosi o oddalenie powództwa.

3. Zgodnie z treścią art. 1165 § 2 k.p.c., zarzut zapisu na sąd polubowny zostanie oddalony, jeżeli sąd powszechny dojdzie do przekonania, że zapis jest nieważny, bezskuteczny, niewykonalny lub utracił moc, jak również wtedy, gdy sąd polubowny orzekł o swojej niewłaściwości. Nieważność zapisu zachodzi wówczas, gdy narusza on bezwzględnie obowiązujące przepisy właściwego dla niego prawa. Bezskuteczność - gdy, przestaje on wywoływać zamierzone skutki w konsekwencji zdarzeń powstałych po jego sporządzeniu, a nie są to zdarzenia, które powodują utratę mocy zapisu. O niewykonalności zapisu na sąd polubowny można mówić wtedy, gdy wszczęcie postępowania przed tym sądem nie jest możliwe. Odrzucenie pozwu na skutek podniesienia zarzutu zapisu na sąd polubowny nie może także nastąpić, gdy sąd polubowny uprzednio orzekł już o swej niewłaściwości.

4. [B]ez znaczenia dla związania stron zapisem na sąd polubowny jest okoliczność, czy brzmienie umownej klauzuli arbitrażowej stron jest tożsame z brzmieniem klauzuli arbitrażowej zredagowanej przez stały Sąd Polubowny. Ważność zapisu na sąd polubowny badana przez sąd powszechny, zależy bowiem od spełnienia przesłanek określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.

W przypadku spraw ze stosunku spółki dominuje pogląd, iż ugoda nie jest dopuszczalna w sprawach o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników sp. z o.o. albo uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej, podobnie jak i w sprawach o uchylenie uchwały takiego zgromadzenia. (…) Wiąże się to ze szczególnym przedmiotem postępowania w tych sprawach, ale też konsekwencjami prawnymi wyroku uwzględniającego powództwo (por. art. 254 § 1 k.s.h. i art. 427 § 1 k.s.h.). W doktrynie pojawiły się poglądy upatrujące zdatności arbitrażowej w art. 1163 § 1 k.p.c., zgodnie z którym zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże spółkę oraz jej wspólników. Przepis ten ma jednak inny przedmiot regulacji – ustala formę oraz granice podmiotowe obowiązywania zapisów w sprawach ze stosunku spółki, nie zmieniając ogólnych warunków samej jego dopuszczalności. Art. 1163 § 1 k.p.c. nie może być więc rozpatrywany jako szczególny w stosunku do art. 1157 k.p.c.

1. Dopuszczalne jest cofnięcie przez pozwanego zarzutu zapisu na sąd polubowny w toku postępowania zażaleniowego wywołanego zaskarżeniem postanowienia sądu pierwszej instancji rozstrzygającego o zasadności tego zarzutu.

2. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują w wypadku cofnięcia zarzutu zapisu na sąd polubowny kontroli sądu w takim kształcie, jak to ma miejsce w razie cofnięcia pozwu (art. 203 § 4 k.p.c.). Czynność procesowa pozwanego polegająca na cofnięciu zarzutu zapisu na sąd polubowny podlega zatem ocenie sądu tak jak każda inna czynność procesowa podejmowana przez stronę w toku postępowania.

3. Cofnięcie przez pozwanego zarzutu zapisu na sąd polubowny może nastąpić tylko do chwili, w której czynność ta wywoła skutek prawny, który łączy z nią ustawa. Skutek taki polega na odrzuceniu przez sąd pozwu w razie uwzględnienia zarzutu bądź też na odmowie odrzucenia pozwu w wypadku, gdy sąd uzna zarzut za nieuzasadniony lub spóźniony. Miarodajną przy tym jest chwila, w której postanowienie o odrzuceniu albo o odmowie odrzucenia pozwu stanie się prawomocne, a nie chwila jego wydania.

1. Przyjmując zapis na sąd polubowny, strony dokonują dobrowolnego samoograniczenia swojego konstytucyjnego (…) prawa do sądu (…). Powierzenie rozstrzygnięcia sprawy arbitrom najczęściej następuje ze względu na ich specjalną wiedzę, np. z dziedziny budownictwa (w sprawach budowlanych) lub dotyczącą zwyczajów handlowych (w sprawach związanych z transakcjami międzynarodowymi), gdyż ważniejsza jest specjalistyczna wiedza niż znajomość norm materialnoprawnych określonego prawodawstwa; w tego typu sprawach wystarczające może być poczucie prawne arbitrów. W takich przypadkach zaakceptować należy pogląd, że sąd polubowny nie jest związany przepisami prawa materialnego, z uwagi na charakter spraw poddanych kognicji sądu polubownego.

2. [Z]godnie z treścią art. 714 k.p.c. sąd jest związany podstawami skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, a dodatkowo uwzględnia z urzędu czy wyrok nie uchybia praworządności lub dobrym obyczajom. Zarzut, iż wyrok Sądu Polubownego uchybia praworządności, dotyka w istocie kwestii dopuszczalnego zakresu kontroli rozstrzygnięcia takiego sądu przez sądy powszechne. (…) [T]o uprawnienie kontrolne nie dotyczy ani kwestii prawidłowości rozstrzygnięcia pod kątem jego zgodności z prawem materialnym, ani przestrzegania przepisów procesowych. Podstawą takiej kontroli mogą być tylko uchybienia kwalifikowane, o szczególnej doniosłości i wadze - takie, które stanowią jednocześnie uchybienie praworządności. Przyczyny uchylenia wyroku sądu polubownego są natury formalnej, albowiem niedopuszczalne jest badanie, czy sąd polubowny należycie rozstrzygnął sprawę pod względem faktycznym i prawnym, a jedynie czy nie doszło do uchybienia klauzuli porządku publicznego.

3. Przez uchybienie praworządności należy rozumieć obrazę podstawowych instytucji prawnych. Rozstrzygnięcie uchybiające praworządności to m.in. takie, które sprzeciwia się naczelnym zasadom prawnym i będące sprzeczne z ogólnie przyjętym porządkiem prawnym obowiązującym w Rzeczpospolitej Polskiej. Wyrok sądu polubownego może uchybiać praworządności, jeżeli w swym wyniku prowadzi do rozstrzygnięcia gwałcącego obowiązujące zasady państwa prawa. Istotne przy tym jest, że przy rozpoznawaniu sprawy i wyrokowaniu sąd polubowny nie jest związany przepisami prawa materialnego, ale jednocześnie nie może naruszać obowiązujących zasad państwa prawa.

4. [N]nie istnieje katalog podstawowych zasad porządku prawnego, a należy je odczytywać z całości obowiązujących norm prawnych.

5. [G]eneralną zasadą prawa cywilnego jest zasada, według której odszkodowanie należy się tylko wówczas, gdy poszkodowany poniósł szkodę, a funkcją odszkodowania jest kompensata szkody, przy czym odszkodowanie nie może przewyższać wysokości szkody. Uznać w związku z tym trzeba, że wyrok [sądu polubownego – wstawienie własne] narusza klauzulę porządku prawnego, wówczas, gdy zasądzone odszkodowanie nie odpowiada poniesionej szkodzie.

6. [W] sytuacji, gdy strony nie określiły zasad postępowania, sąd polubowny – zgodnie z przepisem § 2 art. 705 k.p.c. – stosuje taki tryb postępowania, jaki uzna za właściwy. Nie jest wtedy w zasadzie związany przepisami k.p.c. Dlatego też sąd polubowny nie ma potrzeby określać trybu postępowania z góry tzn. na wstępie postępowania. Może zatem dokonać tego w toku postępowania, i to również na skutek wydania postanowień odnoszących się do kolejnych czynności z osobna. Tak daleko idącą swobodę sądu polubownego przepis art. 705 § 2 zd. 3 k.p.c. ogranicza jednak koniecznością wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Oczywistym jest przy tym, iż nie może też sąd polubowny naruszyć zasady praworządności i zasad współżycia społecznego.

7. [Z]asady kontradyktoryjności i dyspozycyjności obowiązują także w postępowaniu przed sądem polubownym, a sąd ten nie może zaniechać wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. (…) „Niemożność zaniechania wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy”, o której mowa w art. 705 § 2 zdanie trzecie k.p.c., należy rozumieć przede wszystkim jako obowiązek prowadzenia postępowania przed sądem polubownym w sposób, który zapewniałby samym stronom możliwość przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów oraz – w ramach równego ich traktowania – ustosunkowania się do twierdzeń i dowodów zgłoszonych przez stronę przeciwną.

8. [P]odstawowymi zasadami obowiązującego w Polsce prawa, w zakresie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, które wyrażają przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań, jest obowiązek naprawienia szkody przez stronę umowy, która nie wykonała lub nienależycie wykonała zobowiązanie oraz, co istotne, normalny związek przyczynowy pomiędzy jej zachowaniem, a szkodą. Obowiązek naprawienia szkody nie może przy tym być określony arbitralnie i dowolnie, lecz musi odpowiadać rozmiarowi wyrządzonej szkody (choćby w wyniku oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy), a odsetki za opóźnienie należą się od dnia popadnięcia dłużnika w opóźnienie. Wyrok sądu polubownego, który wydany został z naruszeniem powyższych zasad, jest wyrokiem uchybiającym praworządności.

1. [I]stnienie instytucji, „sądu polubownego” stanowi wyraz rezygnacji przez Państwo ze swojego imperium władzy – w tym przypadku władzy sądowniczej. Dlatego też ustawodawca (państwo) daje stronom pewnych stosunków prawnych możliwość dochodzenia sporów wynikających z tych stosunków poza sądem powszechnym (państwowym). To od decyzji tych stron zależy, czy poddadzą swoje spory pod rozstrzygnięcie sądu polubownego – dokonując stosownego zapisu na kognicję takiego sądu. Zważyć należy, że ustawodawca wcale nie rezygnuje definitywnie z części swojej władzy sądowej i przewiduje w stosownych przepisach proceduralnych, że mimo istnienia ważnego zapisu na sąd polubowny, może strona sporu i tak wnieść pozew (wniosek) do Sądu powszechnego, który rozpozna spór merytorycznie - o ile nie sprzeciwi się temu przeciwnik procesowy (i to w stosownym czasie – art. 1165 § 1 k.p.c.).

2. [U]stawodawca przewidział swoistą „kontrolę” orzeczeń sądów polubownych – poprzez instytucję skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1205 k.p.c.) oraz instytucję uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku Sądu polubownego (lub ugody przed nim zawartej) - art. 1212 i następne k.p.c. Nie miał zatem Sąd I instancji potrzeby dokonywać wykładni treści zapisu na sąd polubowny w aspekcie jego zgodności z Ustawą Zasadniczą. Ma sąd natomiast obowiązek rozstrzygnięcia, czy zaistniały spór wynika ze stosunku prawnego objętego zapisem na sąd polubowny - i to wyłącznie na zarzut przeciwnika procesowego podniesionych przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

1. [P]ostanowienia (…) umowy (…) nie zawierają zapisu na sąd polubowny z uwagi na fakt, że nie przewidują dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu. Istotą instytucji zapisu na sąd polubowny jest ograniczenie roli sądów powszechnych w rozstrzyganiu sporów wynikających z określonego przez strony stosunku prawnego. Ograniczenie to polega na poddaniu kontroli sądu powszechnego wyroku sądu polubownego za pomocą instytucji skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, opartej na enumeratywnie wymienionych w ustawie podstawach.

2. [I]stotą instytucji zapisu na sąd polubowny jest poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jeżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu to tego rodzaju zapis nie stanowi zapisu na sąd polubowny.

1. Wyłączenie rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sądy państwowe wskutek zapisu na sąd polubowny nie jest równoznaczne z wyłączeniem drogi sądowej a zarzut poddania sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie jest zarzutem niedopuszczalności drogi sądowej. (…) [P]odniesienie zarzutu objęcia sporu sądowego zapisem na sąd polubowny, stanowi oddzielną – wobec niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1) – podstawę odrzucenia pozwu, uregulowaną w art. 1165 § 1 k.p.c.

2. Rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny, pomimo istnienia zapisu na sąd polubowny, nie powoduje (…) nieważności postępowania. Jeśli zatem sąd powszechny, prowadzący postępowanie w sprawie objętej zapisem na sąd polubowny, zakończy postępowanie i wyda wyrok, pomimo wniesienia ważnego, skutecznego wykonalnego (art. 1165 § 1 k.p.c.) zarzutu zapisu na sąd polubowny, sąd apelacyjny uwzględniając w postępowaniu odwoławczym ten zarzut na podstawie art. 386 § 3 uchyli zaskarżony wyrok i pozew odrzuci.

3. Na postanowienie o odmowie odrzucenia pozwu przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 1). Według Sądu Najwyższego, wyklucza to możliwość powoływania przez pozwanego zarzutu o istnieniu zapisu na sąd polubowny w trybie art. 380 k.p.c., który odnosi się tylko do tych postanowień sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia. Jeżeli sądy obu instancji uznały zarzut istnienia zapisu na sąd polubowny za niezasadny, rozstrzygnięcie tej kwestii jest ostateczne i ani sąd z urzędu, ani pozwany w drodze zarzutu, nie mogą wracać do niej w toku dalszego postępowania.

1. Zgodnie z art. 142 i 147 Pr.u.n., zapis na sąd polubowny dokonany przez upadłego traci moc z dniem ogłoszenia upadłości, a toczące się już postępowania ulegają umorzeniu. Dotyczy to zarówno ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, jak i ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego. U podstaw tej regulacji legła ocena, że realizacja celów postępowania upadłościowego wymaga, aby spór, którego stroną jest upadły, został rozstrzygnięty ściśle z literą prawa materialnego przy uwzględnieniu wszelkich uwarunkowań prawa procesowego cywilnego.

2. Utrata mocy przez zapis na sąd polubowny oznacza, że w razie wytoczenia powództwa przed sądem powszechnym po ogłoszeniu upadłości pozwany nie może skutecznie podnieść zarzutu zapisu na sąd polubowny.

Wydanie wobec danej osoby przez sąd państwa członkowskiego zakazu wszczynania i dalszego prowadzenia postępowania przed sądami innego państwa członkowskiego, z tego względu, że takie postępowanie narusza zapis na sąd polubowny, jest niezgodne z rozporządzeniem nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

W istocie jeżeli ze względu na przedmiot sporu, to jest rodzaj praw, których ochronie służy dane postępowanie, taki jak roszczenie odszkodowawcze, postępowanie to wchodzi w zakres stosowania rozporządzenia nr 44/2001, kwestia wstępna dotycząca możliwości stosowania zapisu na sąd polubowny, w tym między innymi jego ważności, również wchodzi w zakres stosowania tego rozporządzenia.

Z powyższego wynika, że zarzut niewłaściwości oparty na istnieniu zapisu na sąd arbitrażowy, w tym kwestia ważności tego zapisu, wchodzi w zakres stosowania wspomnianego rozporządzenia nr 44/2001, a zatem że do właściwości wyłącznie tego sądu należy wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie wskazanego zarzutu i jego własnej właściwości, zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. d) i art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia.

Co za tym idzie, okoliczność, że skutkiem wydania anti-suit injunction jest uniemożliwienie sądowi państwa członkowskiego, co do zasady właściwemu do rozstrzygania sporu na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001, wydania orzeczenia – zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. d) tego rozporządzenia – w przedmiocie samej możliwości stosowania tego rozporządzenia do sporu, który mu podlega, oznacza jednoznacznie pozbawienie go uprawnienia do orzekania w przedmiocie własnej właściwości na mocy wspomnianego rozporządzenia nr 44/2001.

W związku z powyższym nasuwa się przede wszystkim wniosek, że anti-suit injunction jest niezgodny z ogólną zasadą, zgodnie z którą każdy sąd, do którego wniesiono powództwo, sam ustala, na podstawie znajdujących do niego zastosowanie przepisów, czy jest właściwy do rozstrzygnięcia wniesionego do niego sporu. Należy przypomnieć w tym zakresie, że rozporządzenie nr 44/2001 nie zezwala, poza kilkoma ograniczonymi wyjątkami, na kontrolę właściwości sądu jednego państwa członkowskiego przez sąd innego państwa członkowskiego.

Uniemożliwiając sądowi innego państwa członkowskiego wykonywanie uprawnień przyznanych mu przez rozporządzenie nr 44/2001, a mianowicie podejmowanie decyzji – na podstawie przepisów określających przedmiotowy zakres stosowania tego rozporządzenia, w tym jego art. 1 ust. 2 lit. d) – czy wspomniane rozporządzenie znajduje zastosowanie, anti-suit injunction podważa również zaufanie, które państwa członkowskie pokładają nawzajem w swoich systemach prawnych oraz organach ochrony prawnej i na którym został oparty system właściwości przewidziany w rozporządzeniu nr 44/2001.

Wreszcie gdyby na podstawie anti-suit injunction sąd krajowy nie mógł samodzielnie skontrolować wstępnej kwestii dotyczącej ważności lub możliwości zastosowania zapisu na sąd polubowny, strona mogłaby uniknąć postępowania sądowego przez samo powołanie się na ten zapis, skutkiem czego skarżący, który uważa go za nieważny, niewykonalny lub nienadający się do realizacji, byłby pozbawiony dostępu do sądu państwowego, do którego zwrócił się na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001, a tym samym jednej z form ochrony sądowej, do której ma prawo.

Powyższy wniosek znajduje poparcie w art. II ust. 3 konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku dnia 10 czerwca 1958 r., zgodnie z którym to sąd umawiającego się państwa, w którym wszczęto spór w sprawie, co do której strony dokonały zapisu na sąd polubowny, na żądanie jednej ze stron odeśle strony do arbitrażu, chyba że stwierdzi, że zapis jest nieważny, niewykonalny lub nie nadaje się do realizacji.

[P]oddanie sądowi polubownemu sporów ze stosunku umownego oznacza, iż kompetencją tego sądu są objęte wszelkie roszczenia o wykonanie umowy, roszczenia powstające w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, roszczenia o zwrot bezpodstawnie spełnionego świadczenia powstałe w razie nieważności umowy lub odstąpienia od umowy, a także roszczenia deliktowe, jeżeli wynikają ze zdarzenia będącego równocześnie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy.

1. [P]rzepisy k.p.c. regulujące sądownictwo polubowne nie mają jednorodnego charakteru, dzieląc się na dwie zasadnicze grupy. Jedna obejmuje przepisy normujące zagadnienia związane z dopuszczalnością skargi oraz wymagania formalne skargi i przebieg postępowania, a więc przepisy o charakterze ściśle procesowym. Do drugiej natomiast należy zaliczyć przepisy określające podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, będące funkcjonalnym odpowiednikiem przepisów prawa materialnego i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia merytorycznego sądu o istocie sporu oraz zasadności skargi. Odzwierciedleniem wskazanych odrębności przepisów k.p.c. dotyczących skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest między innymi to, że w wypadku wniesienia skargi kasacyjnej w takiej sprawie zarzuty dotyczące naruszenia przez sąd przepisów k.p.c. regulujących dopuszczalność skargi i tok postępowania ze skargi należy podnieść w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, a więc naruszenia przepisów postępowania, natomiast zarzuty odnoszące się do podstaw skargi powinny być wskazane w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej, a więc naruszenia prawa materialnego.

2. Przepisy k.p.c. normujące podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego trzeba zatem traktować jako „odpowiedniki” przepisów prawa materialnego, co ma istotne znaczenie także dla wykładni przepisów intertemporalnych. Z punktu widzenia zasad prawa międzyczasowego przepisy normujące podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego należy bowiem traktować analogicznie jako przepisy prawa materialnego, a więc poddawać je regułom intertemporalnym właściwym dla prawa materialnego, a nie dla prawa procesowego.

3. [L]iteralne brzmienie art. 2 ustawy nowelizacyjnej trzeba rozumieć w ten sposób, że przyjęta w nim regulacja odnosi się tylko do tych przepisów o postępowaniu polubownym, które mają charakter ściśle procesowy, a więc dotyczą postępowania w sprawie ze skargi. Nie obejmuje natomiast przepisów określających podstawy skargi, do których mają zastosowanie zasady intertemporalne właściwe dla przepisów prawa materialnego.

4. [W] sytuacji, gdy wyrok sądu polubownego został wydany pod rządami dawnych przepisów k.p.c., natomiast sprawę o uchylenie tego wyroku wszczęto w wyniku skargi wniesionej po wejściu w życie ustawy nowelizacyjnej, do postępowania z tej skargi w zakresie jego dopuszczalności i toku należy stosować, zgodnie z art. 2 ustawy nowelizacyjnej, przepisy nowe, natomiast podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego należy określać i oceniać według przepisów dawnych, obowiązujących przed dniem 17 października 2005 r.

5. W sprawie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego wydanego przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy — Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 178, poz. 1478), wszczętej po wejściu w życie tej ustawy, do wskazanego jako podstawa skargi zarzutu braku zapisu na sąd polubowny lub nieważności zapisu, mają zastosowanie dotychczasowe przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Skarżący może powołać się na tę podstawę skargi także wówczas, gdy w postępowaniu przed sądem polubownym nie podniósł takiego zarzutu.

6. [R]egulacja zawarta w art. 712 § 2 kpc jednoznacznie świadczy o tym, że zamiarem ustawodawcy było ograniczenie prekluzją tylko zarzutu przekroczenia zapisu na sąd polubowny, a nie było jego wolą wprowadzenie takiej prekluzji dla zarzutu braku zapisu na sąd polubowny.

1. [Z]apis na sąd polubowny jest umową, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, w tym art. 58 § 2. (…) [U]mowa taka wymaga pełnomocnictwa szczególnego, wobec czego pełnomocnictwo udzielone drugiemu wspólnikowi – i to tylko do załatwiania formalności bankowych – nie było wystarczające do zawarcia umowy o zapis na sąd polubowny, a zatem zapis taki był nieważny.

2. [Z] art. 714 k.p.c. wynika jednoznacznie, iż w sprawie o uchylenie wyroku sądu polubownego sąd bierze pod rozwagę z urzędu tylko jedną z podstaw skargi, a mianowicie przewidzianą w art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c., tj. czy wyrok sądu polubownego nie uchybia praworządności lub zasadom współżycia społecznego. Oznacza to, że wszystkie inne podstawy skargi, w tym także tę, że nie było zapisu na sąd polubowny albo że zapis był nieważny lub utracił moc (art. 712 § 1 pkt 1 k.p.c.), sąd rozważa tylko wówczas, gdy zostały powołane w skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego.

3. Nie istnieje katalog zasad praworządności, zasady te kształtowane są przez orzecznictwo. Merytoryczne badanie orzeczenia sądu polubownego przez sąd powszechny ogranicza się zatem do oceny, czy zapadły wyrok tych zasad nie narusza. (…) [C]hodzi o takie naruszenia przepisów prawa materialnego, które prowadzą do pogwałcenia zasad państwa prawa (praworządności), a zapadły wyrok arbitrażowy narusza naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej, godzi w obowiązujący porządek prawny, czyli narusza pryncypia ustrojowo-polityczne i społeczno-gospodarcze.

4. Prowadzenie postępowania dowodowego ma na celu ustalenie stanu faktycznego, a nie jest rzeczą sądu powszechnego ponowna, merytoryczna ocena zasadności żądania zgłoszonego przed sądem polubownym.

5. [U]chybia zasadom praworządności wyrok sądu polubownego ustalający skuteczność potrącenia z naruszeniem art. 505 pkt 1 k.c., czy zasądzający odszkodowanie w sytuacji, w której nie doszło do wyrządzenia szkody.

6. Uchyla się (…) spod kontroli dokonywanej przez sąd powszechny to, czy ocena dokonana przez sąd polubowny była prawidłowa, niewątpliwie jednak uchybia zasadom praworządności wyrokowanie oparte na wybiórczej, nierzetelnej ocenie dowodów.

1. Co prawda przepisy art. 697 – 711 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do dnia 16 października 2005 r., nie zawierają przepisu swą treścią obejmującego treść aktualnie obowiązującego art. 1185 k.p.c., który stanowi, iż narada arbitrów może odbyć się w dowolnym miejscu, to nie powinno budzić wątpliwości, iż takie uprawnienie sąd polubowny miał również na gruncie uprzednio obowiązujących przepisów. (…) Arbitrzy mogą spotkać się na wspólna dyskusję, przeprowadzić konferencję telefoniczną lub konsultować się w drodze wymiany pism.

2. Za niezwykle istotny uważa się obowiązek arbitra zachowania tajemnicy zarówno co do treści oraz przebiegu narady arbitrów, dlatego też należy przychylić się do wypowiadanego w doktrynie poglądu, iż obowiązek zachowania tajemnicy wyłącza arbitra od składania zeznań przed sądem na okoliczności, o których powziął wiadomość pełniąc funkcję.

3. W myśl art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c. żądanie uchylenia wyroku sądu polubownego można uznać za uzasadnione, jeżeli strona wykaże, że w postępowaniu przez sądem polubownym była pozbawiona możności obrony swych praw. Przepis ten odnosi się do konieczności przestrzegania w postępowaniu arbitrażowym wymagań dotyczących zasady równości stron, wysłuchania stron i możliwości ustosunkowania się przez stronę do dowodów i twierdzeń przedstawionych przez stronę przeciwną. (…) Prawo do równego traktowania stron idzie dalej niż roszczenie o wysłuchanie. Zasada ta zobowiązuje sąd arbitrażowy w szczególności do tego, by strony w toku całego postępowania były traktowane równo, co zakłada identyczne traktowanie stron w podobnej sytuacji. Zakaz niedyskryminacji którejś ze stron dotyczy całego postępowania przed sądem polubownym, w praktyce w pierwszym rzędzie ma jednak zastosowanie w postępowaniu dowodowym.

4. Za naruszenie zasady równego traktowania stron uznać należy przeprowadzenie postępowania dowodowego ograniczonego w istocie do dowodów przedstawionych przez powoda, w tym wszystkich dowodów z zeznań świadków, przy jednoczesnej odmowie przesłuchania świadków wskazanych przez pozwanego, w sytuacji gdy z twierdzeń pozwanego jednoznacznie wynika, iż świadkowie ci mają zeznawać na okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy.

5. [S]trony w zapisie na sąd polubowny obowiązane są oznaczyć przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór wynikł lub może wyniknąć. Skoro zatem strony w zawartej umowie poddały rozstrzygnięciu Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, spory powstałe w związku z umową, przyjąć należy, iż miały na uwadze nie wszelkie spory jaki mogą między nimi zaistnieć, w tym  spory do co roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, lecz jedynie spory o roszczenia powstałe na gruncie zawartej umowy, czyli roszczenia kontraktowe.

1. [P]ostępowanie sądowe co do uchylenia wyroku sądu polubownego powinno się do końca toczyć zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili jego wszczęcia, tj. obowiązującymi w określonej przy uwzględnieniu art. 165 § 1 k.p.c. chwili wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego do właściwego sądu. Jeżeli więc skarga została wniesiona przed dniem 17 października 2005 r., wywołane nią postępowanie powinno się toczyć także w późniejszym okresie według art. 712-715 k.p.c., a dopiero postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi w tym dniu lub później – według art. 1205-1211 k.p.c. Podobnie, postępowanie przed sądem polubownym powinno się do końca toczyć zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili jego wszczęcia. Jednakże ze względu na uregulowanie zawarte w art. 1186 k.p.c. dniem wszczęcia postępowania przed sądem polubownym będzie z reguły dzień doręczenia pozwanemu pisma zawierającego wezwanie na arbitraż.

2. [W] przypadkach, w których arbitrów wyznacza każda strona samodzielnie, nowy arbiter ustanowiony przez jednego z kontrahentów ma taki sam status, jak dawny. Skoro dawnemu nie udało się porozumieć w sprawie wyboru superarbitra i konieczne stało się wyznaczenie superarbitra przez sąd, to trudno podważać decyzję sądu w tym względzie tylko dlatego, że pojawił się nowy arbiter. Nie ma potrzeby zapewnienia mu wpływu na obsadę funkcji superarbitra, skoro z możliwości w tym względzie nie skorzystał jego mający analogiczny status poprzednik.

3. Przyczyny utraty mocy zapisu na sąd polubowny mogą być różne. Oprócz przyczyn proceduralnych wymienionych w art. 1168 (poprzednio art. 702 § 1) i art. 1195 § 4 (poprzednio art. 707 § 2) k.p.c., może chodzić jeszcze o takie zdarzenia, jak np. rozwiązanie umowy o arbitraż, ziszczenie się warunku rozwiązującego, upływ terminu, w którym powinien zapaść wyrok sądu polubownego. Nie stanowi jednak samo przez się takiej przyczyny wygaśnięcie umowy, której klauzulę zapis stanowił. Myśl tę obecnie wyraża jednoznacznie art. 1180 k.p.c., ale i przed ustanowieniem tego przepisu nie powinna ona budzić wątpliwości.

1. [W] takiej sytuacji [uchylenia przez sąd powszechny wyroku sądu polubownego – wstawienie własne] konieczne jest złożenie przez powoda nowego pozwu przed nowy sąd polubowny, a przynajmniej złożenie pisemnego oświadczenia o dochodzeniu przed takim sądem roszczeń w poprzednim lub zmienionym zakresie. Od tej chwili (a obecnie od daty doręczenia takiego pisma stronie przeciwnej – art. 1186 k.p.c.) wszczęte zostaje nowe postępowanie przed sądem polubownym, które nie jest kontynuacją poprzedniego postępowania zakończonego uchylonym wyrokiem sądu polubownego.

2. Skarga o uchylenie wyroku Sądu Polubownego (…) z dnia 16 grudnia 2006 r., wniesiona już pod rządami nowych przepisów, wszczynała sprawę przed sądem powszechnym o uchylenie wyroku sądu polubownego i zgodnie z zasadą art. 2 ustawy nowelizacyjnej [ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 178, poz. 1478) – wstawienie własne] toczyła się według przepisów nowych. Oznacza to, że skarżący powinni ją oprzeć w zakresie procesowym na nowej regulacji tego postępowania przewidzianej w tytule VII części piątej k.p.c., jednak z uwagi na to, że przedmiotem zaskarżenia jest wyrok i postępowanie przed Sądem Polubownym toczące się według dawnych przepisów, skarga co do jej podstaw materialnoprawnych może odwoływać się jedynie do dawnych zasad, skoro Sąd Polubowny te zasady, a nie nowe, obowiązany był stosować. Podstawy skargi powinny zatem być oparte na dawnych przepisach.

3. [W] świetle okoliczności zawarcia umowy, jej celu oraz oświadczenia jej pełnomocników złożonego przed Sądem Polubownym (…) i nie zgłoszenia przez prawie pięć lat zarzutu braku zapisu na sąd polubowny – wolą stron (…) było, jak słusznie przyjęły Sądy obu instancji, poddanie wynikających z umowy sporów pod rozstrzygnięcie, a nie jedynie mediację, sądu polubownego. (…) Takie stanowisko (…) nie prowadzi do konwalidacji braku zapisu na sąd polubowny przez zachowanie stron przed sądem polubownym i sądami powszechnymi ani do obejścia wymogu formy pisemnej zapisu na sąd polubowny, lecz stanowi jedynie wykładnię oświadczeń woli stron w przedmiocie, wyrażonego w formie pisemnej, niejasnego, zapisu na sąd polubowny, dokonaną (…) zgodnie z wymogami art. 65 k.c.

4. Sąd polubowny nie jest „sądem” ani „innym organem państwowym lub organem administracji publicznej” w rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c., nie zachodzi też inny „wypadek przewidziany w ustawie” związania sądu polubownego wyrokiem innego sądu polubownego, nawet dotyczącym tych samych stron i tych samych roszczeń.

5. Wyrok sądu polubownego w zakresie oddalającym prawomocnie powództwo w jakiejś części nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 365 k.p.c.

1. [S]kuteczny zapis na sąd polubowny wymaga powierzenia sądowi polubownemu funkcji rozstrzygania sporów.

2. Zgodnie z art. 1161 § 1 i 3 k.p.c. strony mogą poddać spór pod rozstrzygnięcie stałego sądu polubownego lub sądu powoływanego ad hoc. Zapis ten powinien być sporządzony na piśmie (art. 1162 k.p.c.). W przypadku wskazania stałego sądu polubownego, według art. 1161 § 3 k.p.c., zapis powinien wskazywać ten sąd, co należy uznać za element istotny takiej umowy. Wskazanie stałego sądu polubownego powinno być na tyle precyzyjne, aby umożliwiało identyfikację stałego sądu polubownego, tj. powinno przynajmniej zawierać siedzibę stałego sądu polubownego oraz jego nazwę, jeżeli w danej miejscowości działa więcej sądów polubownych.

3. [I]stota zapisu na stały sąd polubowny nie oznacza tylko tego, że wolą stron zawierających taką umowę, było wyłączenie od rozstrzygania sporów sądów państwowych. Zapis na stały sąd polubowny oznacza, że wolą stron było poddanie rozstrzygnięcia określonego sporu konkretnie wskazanemu sądowi polubownemu. Wiąże się to z wyborem miejsca rozpoznania sporu, gdzie działa stały sąd polubowny, zaufaniem stron do tego sądu, jak również domniemaniem związania stron regulaminem tego stałego sądu polubownego. W konsekwencji nie można przyjąć, że w przypadku gdy zapis na stały sąd polubowny okaże się niewykonalny np. z powodu wadliwego wskazania tego sądu, to następuje swego rodzaju konwersja takiego zapisu w zapis na sąd polubowny ad hoc. Wykładnia zapisów umownych dotycząca poddania określonych sporów rozstrzygnięciom sądu polubownego musi być ścisła, gdyż umowa taka stanowi w pewnym zakresie ograniczenie prawa do sądu gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, powołanym w skardze kasacyjnej. Granice, w jakich strony ograniczają więc prawo do sądowej ochrony swych praw, powinny być więc interpretowane ściśle.

1. Dla oceny czy strony zgodnie z regułami określonymi w przepisach kodeksu postępowania cywilnego dokonały zapisu na sąd polubowny nie mogą mieć znaczenia przepisy regulaminu sądu polubownego. (...) Dokonując oceny ważności czynności prawnej jaką jest umowa zapisu na sąd polubowny, sąd powszechny uwzględnia okoliczności skutkujące nieważnością czynności prawnych według obowiązujących przepisów, tj. czy miało miejsce dokonanie czynności z pominięciem wymogu formy zastrzeżonej przez ustawę lub strony pod rygorem nieważności oraz czy treść czynności nie jest sprzeczna z ustawą albo ma na celu jej obejście lub jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz czy nie wystąpiły wady oświadczeń woli.

2. [W]nikliwa analiza merytorycznego uzasadnienia rozstrzygnięcia sądu polubownego wykracza poza ramy postępowania wszczętego na skutek skargi, o której mowa art. 1205 i nast. kpc. (...) [W] orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że rozstrzygnięcia sądu arbitrażowego są wiążące, a sąd powszechny poza ustawowo wskazanymi wyjątkami nie ma prawa do merytorycznego rozpatrzenia sprawy zakończonej orzeczeniem sądu polubownego.

1. [K]westia (...) zakresu zapisu na sąd polubowny dotyczy interpretacji oświadczeń woli stron wyrażonych w dokumencie, gdzie podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym.

2. [R]ozpoznając skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego sąd państwowy bada sprawę jedynie w zakresie przyczyn wymienionych w art. 712 § 1 i § 2 k.p.c. Orzeczenie sądu państwowego ogranicza się w tym wypadku bądź do uchylenia wyroku sądu polubownego w całości lub części, bądź do oddalenia skargi.  (...) Zadaniem Sądu w postępowaniu wywołanym skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego nie jest merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, wcześniej rozstrzyganej przez sąd polubowny, z zastosowaniem przepisów prawa materialnego i procesowego, lecz wyłącznie dokonanie oceny zasadności skargi w świetle przesłanek z art. 712 § 1 i 2 k.p.c. Sąd, do którego wniesiono skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego nie działa jako sąd drugiej instancji, uprawniony do merytorycznego badania sprawy, z zastosowaniem przepisów prawa materialnego, lecz dokonuje oceny zaskarżonego wyroku jedynie w perspektywie naruszeń wskazanych w art. 712 § 1 i 2 k.p.c.

3. [P]rzepis powyższy (art. 712 § 1 pkt 2 k.p.c. - wstawienie własne] odnosi się do konieczności przestrzegania przed sądem polubownym zasady równości stron, wysłuchania ich i możliwości ustosunkowania się przez stronę do dowodów i twierdzeń przedstawionych przez stronę przeciwną. Jak wskazał Sąd Najwyższy dopiero gdy sąd polubowny w ogóle nie wysłuchał strony lub nie umożliwił jej złożenia oświadczeń można mówić, że strona została pozbawiona możności obrony swoich praw.

4. Stosownie do uregulowania art. 705 k.p.c. w postępowaniu przed sądem polubownym strony mają prawo same ustalić zasady postępowania. Określenie przez nie tego trybu może nastąpić w umowie o arbitraż lub w umowie dodatkowej, nie później niż do chwili rozpoczęcia postępowania. Brak umowy stron powoduje, że prawo wyboru procedury arbitrażowej przechodzi na arbitrów, którzy występują tu niejako w prawa stron.

5. [O]rzeczenie sądu polubownego nie może być zaskarżone z powodu mylnego rozstrzygnięcia sprawy pod względem prawnym lub faktycznym. Naruszenie prawa może być przyczyną uchylenia wyroku sądu polubownego tylko wtedy, jeżeli treść orzeczenia narusza praworządność lub zasady współżycia społecznego. Ocena, czy orzeczenie nie uchybia praworządności lub zasadom współżycia społecznego formułowana jest przy tym w sposób zwężający i do takich konkluzji można dojść tylko wtedy, gdy skutki orzeczenia Sądu Polubownego prowadziłyby do istotnego naruszenia tych zasad.

1. [Z]a ugruntowany można już uznać pogląd, że dokonanie zapisu na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd (…), a zatem co do zasady nie mieszczącą się w umocowaniu udzielanym w ramach pełnomocnictwa ogólnego przewidzianego w art. 98 k.c.

2. Art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. nakazuje odrzucić pozew jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Nie budzi wątpliwości, że przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu o uchylenie wyroku sądu polubownego na postawie art. 1207 § 2 k.p.c. (poprzednio art. 715 k.p.c.). Aby jednak możliwe było zastosowanie przepisu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., przedmiotem obu spraw musi być to samo roszczenie (rozumiane jako żądanie procesowe), co zachodzi tylko wówczas, gdy identyczny jest zarówno przedmiot, jak i podstawa prawna sporu (…). Taka tożsamość nie zachodzi pomiędzy żądaniem wyznaczenia przez sąd arbitra na podstawie art. 701 k.p.c. (przed uchyleniem tego przepisu) a skargą o uchylenie wyroku sądu polubownego. Zupełnie inny jest bowiem przedmiot i podstawa prawna obydwu tych spraw. Wprawdzie w obydwu wypadkach jako przesłanka rozstrzygnięcia może być oceniana kwestia skuteczności zapisu na sąd polubowny, jednak o tożsamości przedmiotowej spraw nie decyduje zbliżony lub nawet taki sam zakres badanych okoliczności faktycznych lecz żądania, jakie z tych faktów wywodzą strony.

1. [W] piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że z uregulowanej w art. 366 k.p.c. powagi rzeczy osądzonej korzystają jedynie orzeczenia co do istoty sprawy (merytoryczne) (…) Postanowienie o odrzuceniu skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, jako nienależące do kategorii wymienionych orzeczeń merytorycznych, nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej i nie może uzasadniać zarzutu nieważności postępowania opartego na postawie art. 379 pkt 3 k.p.c.

2. [W]obec (…) okoliczności, iż skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego nie została oparta na podstawie z art. 712 § 1 pkt 1 k.p.c., wzięcie przez Sąd pod rozwagę z urzędu kwestii nieważności zapisu na sąd polubowny było niedopuszczalne.

1. Zgodnie z art. 2 ustawy nowelizującej [ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. Nr 178, poz. 1478 – wstawienie własne], postępowania przed sądami polubownymi oraz postępowania przed sądami co do stwierdzenia skuteczności wyroku sądu polubownego, stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego oraz ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, wszczęte przed wejściem w życie niniejszej ustawy, toczą się według przepisów dotychczasowych.

2. Nie można (…) podzielać zapatrywania skarżącej, że [druga strona – wstawienie własne] (…) zgodnie z art. 47914 § 2 k.p.c., obowiązana była podnieść zarzut braku wymaganego pełnomocnictwa najpóźniej w odpowiedzi na pozew złożonej przed Sądem Arbitrażowym. Zgodnie bowiem z art. 705 k.p.c., w postępowaniu przed sądem polubownym strony mogły określić same aż do rozpoczęcia postępowania tryb postępowania, który powinien być stosowany w toku rozpoznania sprawy, a jeżeli tego nie uczyniły, sąd polubowny stosował taki tryb postępowania, jaki uznał za właściwy, i nie był przy tym związany przepisami postępowania cywilnego.

1. Jeżeli postępowanie, w którym może mieć zastosowanie art. 1162 § 2 k.p.c. zostało wszczęte po wejściu w życie ustawy zmieniającej, to z art. 2. [ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego – wstawienie własne] wynika dopuszczalność jego stosowania, a złożony charakter zapisu na sąd polubowny, łączący właściwości umowy materialnoprawnej i procesowej, nie stanowi przeszkody w stosowaniu przepisu intertemporalnego zawartego w ustawie procesowej. Przepis art. 2, jako późniejszy i szczególny, wyłącza art. XV § 2 p.w.k.p.c. oraz zakaz wstecznego działania prawa, wywodzony z art. XXVI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.).

2. Konstytucyjny porządek pierwszeństwa aktów prawnych (art. 91 ust. 1 Konstytucji) nakazuje dokonywać oceny wymagań co do formy przede wszystkim na podstawie Konwencji nowojorskiej, zawierającej w art. II ust. 1 i 2 wymaganie formy pisemnej rozumianej szeroko, również w postaci wymiany listów i telegramów.

3. Zapis na sąd polubowny, uzależniony od wyboru pozostawionego profesjonaliście – pozwanej spółce, bez wskazania na jakich zasadach opiera orzeczenia Amerykańska Izba Arbitrażowa, narzucenie klientowi obcego prawa, odmiennego w istotny sposób od prawa europejskiego, dodatkowe trudności w dochodzeniu roszczenia związane z odmiennym systemem prawa, odległością i kosztami oraz powszechnie znanymi trudnościami w uzyskaniu amerykańskiej wizy wjazdowej, tworzy stan, który musi być uznany za klauzulę niedozwoloną w rozumieniu dyrektywy 93/13 EWG. Narzucona powodowi klauzula arbitrażowa stanowi niedozwolone postanowienie umowne prowadzi do stanu sprzecznego z art. 6 ust. 2 dyrektywy i uzasadnia odstąpienie od obowiązku odesłania sprawy do arbitrażu.

4. Wykładnia art. II ust. 1 i 2 [Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w dniu 10 czerwca 1958 r. w Nowym Jorku – wstawienie własne] nie pozwala przyjąć, bez odstąpienia od sensu unormowania, że zawarcie umowy w sposób dorozumiany spełnia wymaganie formy pisemnej zwykłej. Nie ma też racji do uznania, że akceptacja treści widocznej na stronie „www” równa jest formie pisemnej, tym bardziej że postanowienia Konwencji milczą w kwestiach szczegółowych, tj. dotyczących czasu, miejsca i sposobu przyjęcia wzorca dostępnego w sieci.

5. Według tego przepisu [art. 1162 § 2 k.p.c. – wstawienie własne], forma zapisu na sąd polubowny jest spełniona także wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumienia się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść albo umowa pisemna inkorporuje odrębny dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Wejście na stronę znajdującą się w sieci, zawierającą wzorzec umowy skierowany do nieoznaczonego grona czytelników, i potwierdzenie on line swojej woli zawarcia umowy nie stanowi oświadczenia pozwalającego utrwalić jego treść. Zwłaszcza czynność faktyczna komputerowego „zatwierdzenia” – w odróżnieniu od podpisu elektronicznego zwykłego o podstawowej, czyli niskiej wiarygodności – nie daje podstaw do identyfikacji ani rekonstrukcji treści oświadczenia. Wymaganie to spełniałoby natomiast oświadczenie przesłane pocztą elektroniczną (e-mail), pozwalające identyfikować nadawcę.

Umowa arbitrażowa jest umową odrębną, dodatkową w stosunku do umowy podstawowej (w tym przypadku kontraktu). Zapis na sąd polubowny, także wówczas gdy jest zamieszczony w postaci klauzuli w umowie podstawowej, nie jest postanowieniem tej umowy (umowy obligacyjnej), a więc jego skuteczność rozpatrywana jest samodzielnie.

Dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy rozumieć w ten sposób, że nakłada ona na sąd krajowy, przed którym toczy się postępowanie o uchylenie orzeczenia sądu polubownego, obowiązek zbadania ewentualnej nieważności zapisu na sąd polubowny i uchylenia tego orzeczenia, jeśli stwierdzi, że zapis ten zawiera nieuczciwy warunek umowy, nawet gdy konsument nie podniósł zarzutu nieważności tego zapisu w postępowaniu arbitrażowym, lecz uczynił to dopiero w skardze o uchylenie orzeczenia.

1. [D]o wymogów formalnych zapisu na sąd polubowny należy zachowanie formy umowy pisemnej z podpisami obu stron. Umowa taka powinna też obligatoryjnie zawierać dokładne oznaczenie przedmiotu sporu albo stosunku prawnego, z którego spór wynikł lub może wyniknąć. (…) [D]o wymogów tych ustawa nie zalicza wskazania konkretnego sądu polubownego, którego jurysdykcji zamierzały strony poddać określony spór. Fakultatywnie w zapisie na sąd polubowny mogli być wskazani arbitrzy i przewodniczący (superarbiter) lub liczba arbitrów i sposób powołania ich oraz superarbitra /art. 698 § 2 k.p.c. in fine w brzmieniu sprzed nowelizacji/. Możliwe byłoby także określenie w zapisie na sąd polubowny trybu postępowania przed tym sądem. Nie są to jednak wymogi niezbędne, a jedynie fakultatywne.

2. Wskazanie na „najbliższy terytorialnie Sąd Arbitrażowy” uzasadnia przyjęcie, iż swoim zamiarem strony obejmowały sąd polubowny stały. W takim wypadku – w sytuacji, gdy w miejscu zawierania umowy stron, jak i ich siedzib, działa kilka stałych sądów polubownych, zapis powinien jednak zawierać określenie, o jaki sąd chodzi. W przeciwnym wypadku (…) każda ze stron może kwestionować właściwość tego z sądów polubownych, do którego wpłynąłby pozew.

3. [N]ie jest skuteczny taki zapis na sąd polubowny, w którym strony z góry określają, do jakiego etapu postępowania /tu – do chwili zawarcia ugody bądź stwierdzenia, że do ugody nie doszło/ sąd ten jest uprawniony do rozpoznawania sprawy.

4. [B]rak możliwości identyfikacji stałego sądu polubownego, którego zapis w umowie miałby dotyczyć, czyni go niewykonalnym.

1. [N]ie jest dopuszczalne dokonywanie wykładni rozszerzającej przepisu art. 698 § 1 i 2 kpc.

2. [J]eżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygnięcia sporu, to tego rodzaju zapis nie stanowi zapisu na sąd polubowny.

3. [Z]apis na sąd polubowny może podlegać regułom wykładni według zasad określonych w art. 65 k.c.

1. Samo (…) zgłoszenie zarzutu istnienia zapisu na sąd polubowny nie może w żadnym wypadku stanowić podstawy odrzucenia pozwu. Dla wywołania takiego skutku zarzut musi być zasadny, co podlega ocenie sądu.

2. [R]zeczą sądu jest wyjaśnienie, czy rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego, co obejmuje również ocenę ważności zapisu.

1. Zapis na sąd polubowny, także wówczas, gdy zamieszczony jest w postaci klauzuli w umowie „głównej”, nie jest postanowieniem umowy obligacyjnej, a więc jego skuteczność jest rozpatrywana samodzielnie.

2. [D]o dokonania zapisu na Sąd polubowny wystarczające jest pełnomocnictwo rodzajowe (określające rodzaj czynności, do których umocowany jest pełnomocnik) bądź w przypadku, gdy dokonanie zapisu na Sąd polubowny może być uznane za czynność mieszczącą się w ramach zwykłego zarządu – pełnomocnictwo ogólne.

3. [R]anga umowy arbitrażowej dotyczącej konkretnego stosunku prawnego jest odzwierciedleniem rangi stosunku prawnego, którego zapis dotyczy. Nie ma żadnych podstaw do uznania, że umowne wyłączenie właściwości sądów powszechnych nawet w przypadku sprawy drobnej w stosunku do przedmiotu działalności przedsiębiorstwa przekracza zakres zwykłego zarządu. Takie założenie utrudniałoby stronom możliwość poddania sporu właściwości sądu polubownego, co nie byłoby zgodne z wymogami obrotu gospodarczego. Sprawiałoby także niepewność w zakresie obrotu. Podobnie zapis na sąd polubowny może zostać zawarty na podstawie pełnomocnictwa rodzajowego, które powinno określać, rodzaj czynności prawnej objętej umocowaniem, oraz jej przedmiot. W przypadku gdy rodzaj czynności prawnej nie został w sposób wyraźny określony, dla ustalenia rzeczywistej woli reprezentowanego mają zastosowanie reguły interpretacyjne obowiązujące przy tłumaczeniu oświadczeń woli (art. 56 i 65 kc).

4. Zgodnie z art. 712 § 1 pkt 3 kpc strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli nie zachowano trybu postępowania przed sądem polubownym ustalonego przez strony lub przepisów ustawy, w szczególności przepisów o składzie sądu, głosowaniu, wyłączeniu sędziego i o wyroku. Nie mogło dojść do naruszenia trybu postępowania ustalonego przez strony, skoro – jak twierdzi sam apelujący – strony nie ustaliły żadnego trybu postępowania. Dopiero ustalenie w umowie trybu postępowania stwarza dla arbitrów obowiązek jego przestrzegania z takim rygorem, że jego naruszenie może prowadzić do uchylenia wyroku sądu polubownego (art. 705 § 1 i art. 712 § 1 pkt 2 kpc). W innym przypadku sąd polubowny stosuje taki tryb postępowania, jaki uzna za właściwy (art. 705 § 2 kpc).

1. Podniesienie przez pozwaną w zarzutach od nakazu zapłaty zarzutów dotyczących stosunku umownego, dla zabezpieczenia wykonania którego wystawiony został weksel gwarancyjny (stosunku podstawowego) spowodowało, że sprawa z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego (…), przeniesiona została na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego (…).

2. Przeniesienie sprawy na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego, powodujące konieczność rozstrzygnięcia o zasadności roszczenia powoda wynikającego z łączącej strony umowy leasingu oznacza, że przy rozstrzyganiu tym nie może być pominięty zapis poddający pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory mogące wyniknąć z wymienionej umowy. Zatem podniesienie przez pozwaną w zarzutach od nakazu zapłaty zarzutu zapisu na sąd polubowny jest skuteczne i powoduje uchylenie nakazu zapłaty i odrzucenie pozwu (art. 202, 493 § 1, art. 199 § 1 pkt 4 i art. 496 k.p.c.).

1. Niezależnie od przyjętej kwalifikacji zapisu na sąd polubowny (czynność materialnoprawna, czynność procesowa, czynność o charakterze mieszanym, umowa sui generis) w każdym wypadku, w zakresie nie unormowanym w art. 697 i 698 k.p.c., do zapisu na sąd polubowny dopuszcza się stosowanie (bezpośrednie ewentualnie "subsydiarne") przepisów kodeksu cywilnego. Do pełnomocnictwa obejmującego umocowanie do uczynienia zapisu na sąd polubowny mają więc zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o przedstawicielstwie (art. 95 -109 k.c.).

2. [D]o umocowania dyrektora oddziału terenowego Agencji Rolnej Skarbu Państwa przez jej Prezesa do uczynienia zapisu na sąd polubowny wystarczające jest pełnomocnictwo ogólne.

1. Zarzut zapisu na sąd polubowny, dotyczącego stosunku prawnego pomiędzy wystawcą weksla a remitentem, jest skuteczny w stosunku do wystawcy weksla także wtedy, gdy pozwanym, obok tego wystawcy weksla, jest poręczyciel wekslowy, który nie był stroną umowy poddającej spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

2. [Z]obowiązanie wekslowe może być objęte zapisem na sąd polubowny.

3. [S]kutek przeniesienia sporu na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego, powodujący, że rozstrzygnięcie sprawy wymaga oceny zasadności powództwa w świetle tzw. stosunku podstawowego, tj. stosunku zobowiązaniowego, w związku z którym weksel został wystawiony, nie następuje przez sam fakt wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty. Skutek ten zależy od tego, czy strona tym zainteresowana podejmie stosowne czynności, a sąd nie ma obowiązku działać w tym zakresie z urzędu. Czynności podjęte przez strony mogą polegać na zgłoszeniu przez pozwanego w zarzutach od nakazu zapłaty twierdzeń co do braku podstawy dochodzonego roszczenia w stosunku podstawowym lub powołania przez powoda, już w pozwie lub w postępowaniu prowadzonym na skutek zarzutów od nakazu zapłaty, twierdzeń uzasadniających zasadność dochodzonego roszczenia także na podstawie stosunku podstawowego.

4. [W] razie braku czynności stron powodujących przeniesienie sporu na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego, spór w postępowaniu prowadzonym na skutek zarzutów od nakazu zapłaty podlega rozpoznaniu w ramach stosunku wekslowego. 5. [P]oręczyciel wekslowy może bronić się wobec posiadacza weksla wszystkimi zarzutami przysługującymi osobie, za którą udzielił poręczenia, ale dotyczy to zarzutów merytorycznych (art. 32 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe, Dz.U. Nr 37, poz. 282), a zarzut zapisu na sąd polubowny jest zarzutem procesowym. Nie będąc stroną umów (…) zawierających zapis na sąd polubowny, pozwany nie może powoływać się na ten zapis. 6. Artykuł 72 § 3 k.p.c. nie może być rozumiany jako przepis modyfikujący konsekwencje braku przesłanek procesowych, a w szczególności pozbawiający skuteczności zapis na sąd polubowny. Jeżeli zapis ten jest skuteczny w stosunku do jednego ze współuczestników dowolnych materialnych, a nie jest skuteczny w stosunku do drugiego takiego współuczestnika, to sprawa w stosunku do pierwszego współuczestnika nie może w ogóle być rozpoznana przez sąd powszechny i pozew w tym zakresie podlega odrzuceniu, natomiast wobec drugiego współuczestnika sprawa podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny.

1. Prawidłowa wykładnia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. prowadzi (…) do wniosku, że jedynie powołanie sądu lub innego organu do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju musi wynikać bezpośrednio z przepisu ustawy. Wymóg ten z oczywistych względów nie odnosi się do Sądu polubownego, bowiem bezpośrednim źródłem powołania tego ostatniego jest – z woli ustawodawcy (art. 698 § 1 k.p.c.) – wola stron wyrażona w zawartej przez nie umowie o poddanie sporu właściwości Sądu polubownego, przybierająca postać zapisu na Sąd polubowny.

2. Ponieważ jest bezspornym, że w innej, uprzednio wszczętej, sprawie ze skargi pozwanego o uchylenie wyroku Sądu polubownego, zostało prawomocnie przesądzone, że strony niniejszego procesu nie poczyniły skutecznego zapisu na Sąd polubowny, przeto nie można poprawnie przyjmować, aby wniesienie przez powoda pozwu przed Stały Sąd Polubowny Sąd Gospodarczy Wielkopolskiej Izby Przemysłowo-Handlowej w Poznaniu, mogło być potraktowane jako czynność powoda przed Sądem polubownym w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c.  

1. Umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego ma charakter środka dowodowego, gdyż służy wykazaniu, że strony łączył zapis na sąd polubowny, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie arbitrażowe, a warunkiem stwierdzenia wykonalności orzeczenia zagranicznego sądu polubownego jest m.in. wykazanie przez wnioskodawcę, że strony łączyła taka umowa

2. Gdy (…) przepis szczególny nakłada na określony podmiot obowiązek przedstawienia dokumentów stanowiących środki dowodowe, to nie jest uzasadnione stosowanie art. 248 k.p.c. Z tego względu w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia arbitrażowego art. 248 k.p.c. nie ma zastosowania w takim zakresie, w jakim art. IV ust. 1 lit. b Konwencji [o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku w dniu 10 czerwca 1958 r., Dz.U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41 – wstawienie własne], jako lex specialis, nakłada na wnioskodawcę obowiązek przedstawienia oryginału lub uwierzytelnionego odpisu umowy o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. W postępowaniu o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego, toczącym się na podstawie Konwencji, umowa o poddanie sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego stanowi więc przesłankę uwzględnienia wniosku.

[Z]apis na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu.

1. [Z]awarcie porozumienia obejmującego klauzulę arbitrażową, należy traktować jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem mocodawcy. W rezultacie nie jest wówczas wystarczające pełnomocnictwo ogólne odnoszące się jedynie do czynności zwykłego zarządu (art. 98 zd. 1 k.c.).

2. Klauzula [arbitrażowa – wstawienie własne] (…), umieszczona w umowie zasadniczej (np. umowie dzierżawy), nie należy do postanowień tej umowy zasadniczej, a jej treść i skuteczność prawna powinny być rozpatrywane samodzielnie (autonomicznie). Oznacza to, że do skutecznego zawarcia umowy zasadniczej i porozumienia obejmującego zapis na sąd polubowny niezbędne byłoby udzielenie innych postaci pełnomocnictw. O ile dla zawarcia umowy dzierżawy mogłoby być wystarczające pełnomocnictwo ogólne (art. 98 zd. 1 k.c.), o tyle w zakresie zapisu na sąd polubowny niezbędne byłoby co najmniej tzw. pełnomocnictwo rodzajowe (art. 98 zd. 2 k.c).

1. [U]mowa o utworzeniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zawierać zapis na sąd polubowny (art. 697 k.p.c.) lub umowę derogacyjną (art. 1105 k.p.c.), obejmujące tak założycieli spółki jak i utworzoną przez nich spółkę. Jeżeli stronami umowy o zagraniczny sąd polubowny (art. 1105 § 2 k.p.c.) są strony mające zamieszkanie lub siedzibę za granicą albo prowadzące za granicą przedsiębiorstwo (podmioty zagraniczne) i strony będące podmiotami krajowymi, umowa jest skuteczna także między tymi ostatnimi i może dojść do sytuacji, że właściwym do rozpoznania sporu między nimi będzie działający za granicą sąd polubowny.

2. Stosownie do art. 698 § 2 k.p.c. w zapisie na sąd polubowny należy dokładnie oznaczyć przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór wynikł lub może wyniknąć. Z przepisu tego wynika, że nie jest dopuszczalne poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wszystkich sporów, jakie w ogóle mogą wyniknąć w przyszłości, bez oznaczenia określonego stosunku prawnego.

3. [A]rt. 14 ust. 4 umowy spółki, ustanawiając „wyłączną właściwość” sądu arbitrażowego, bliżej nie określa tego sądu ani nawet nie wskazuje państwa, w którym ma on działać. Jest to okoliczność, która sama przez się jest wystarczająca do uznania nieważności zawartej w tym postanowieniu umowy o zagraniczny sąd polubowny.

4. Wprawdzie konsekwencją skutecznego podniesienia tak zarzutu zapisu na sąd polubowny, jak i zarzutu umowy o zagraniczny sąd polubowny jest odrzucenie pozwu, ale w pierwszym wypadku podstawą odrzucenia jest to, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego (art. 199 pkt 4 k.p.c.), a w drugim – brak jurysdykcji krajowej (art. 1099 k.p.c.), bowiem umowa o zagraniczny sąd polubowny wyłącza tę jurysdykcję (art. 1105 § 2 k.p.c.).

1. Przewidziane tym przepisem [art. 1105 § 2 k.p.c. - wstawienie własne] uzależnienie dopuszczalności skutecznego zastrzeżenia klauzuli arbitrażowej od „zagranicznego statusu” co najmniej jednej ze stron odnosi się do fazy zawarcia umowy derogacyjnej, zatem dotyczy stron tej właśnie umowy, a nie stron sporu objętego zapisem. Celem umowy derogacyjnej jest bowiem poddanie przyszłych sporów majątkowych sądowi polubownemu (art. 697 k.p.c. w zw. z art. 1105 § 2 k.p.c.), a zatem o skuteczności zapisu na działający za granicą sąd polubowny rozstrzyga kreująca ten zapis umowa derogacyjna, o ile w chwili zawierania tej umowy spełnione są przesłanki ograniczające, a wymienione w art. 1105 § 2 k.p.c.

2. Konieczność badania mocy i skuteczności prawnej klauzuli arbitrażowej, ale wg stanu faktycznego z daty zawarcia umowy derogacyjnej, może doprowadzić nawet do takiej sytuacji, w której zagraniczny sąd polubowny będzie właściwy do rozstrzygnięcia sporu, mimo, że w dacie jego wszczęcia strony tego sporu nie spełniają już żadnej z wymienionych w art. 1105 § 2 k.p.c. cech „zagraniczności”, tj. posiadania siedziby za granicą, lub prowadzenia tam przedsiębiorstwa, z którym wiąże się wszczęty spór (...).

1. [W] piśmiennictwie trafnie przyjęto, że nawet gdyby zaistniały wątpliwości co do przedmiotowego zakresu zapisu na sąd polubowny, to zgodnie z zasadą favor contractus, występującą w wielu współczesnych ustawodawstwach (zob. np. art. 58 § 3 k.c., art. 1157 k.c.Nap, art. 1367 k.c.wł.), należałoby je rozstrzygnąć na korzyść objęcia zapisem sporów z weksla wystawionego na zabezpieczenie wykonania umowy kauzalnej.

2. [W] postępowaniu przed sądem polubownym nie jest wyłączone stosowanie przepisów o postępowaniu nakazowym (art. 4841-497 k.p.c.).

3. [J]edynymi normami kodeksu postępowania cywilnego, których strony nie mogą wyłączyć lub ich zmodyfikować dla postępowania przed sądem polubownym, są bezwzględnie obowiązujące przepisy księgi trzeciej k.p.c., dotyczące właśnie tego sądu.

1. [N]egatywna przesłanka procesowa w postaci istnienia zapisu na sąd polubowny ma charakter względny, gdyż sąd bierze ją pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, nie jest zaś uprawniony do uwzględnienia istnienia zapisu z urzędu. W konsekwencji tego, stosownie do art. 379 k.p.c., rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny, mimo istnienia klauzuli arbitrażowej, nie powoduje nieważności postępowania.

2. Względny charakter tego zarzutu procesowego wyraża się także tym, że może być on rozważany i rozstrzygany tylko we wstępnym stadium postępowania („przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy”). Pozwany zatem traci w sposób definitywny możność powoływania się na ten zarzut w dalszym toku postępowania. Ta prekluzja procesowa obejmuje zarówno sytuację, kiedy omawianego zarzutu nie zgłoszono na czas, jak również taką, kiedy mimo jego zgłoszenia o czasie, zarzut ten został przez sąd oddalony. Stosownie do treści art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. na odmowę odrzucenia pozwu przysługuje zażalenie. Wyklucza to możliwość powoływania przez pozwanego zarzutu o istnieniu zapisu na sąd polubowny w trybie art. 380 k.p.c.

1. Zapis na sąd polubowny jest umową o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (art. 698 § 1 k.p.c.), której najdonioślejszą konsekwencją jest wyłączenie sprawy spod orzecznictwa sądu państwowego (art. 697 § 2 k.p.c.). Umowa ta dotyczyć może zarówno sporu już zaistniałego (nazywana jest wówczas „kompromisem”), jak i sporów mogących wyniknąć w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego (nazywana jest wówczas klauzulą arbitrażową, z reguły przyjmuje bowiem postać klauzuli zamieszczonej w tzw. umowie głównej).

2. [W]ażność klauzuli arbitrażowej oceniać należy autonomicznie. Zapis na sąd polubowny, także wówczas, gdy zamieszczony jest w postaci klauzuli w umowie „głównej”, nie jest postanowieniem umowy obligacyjnej, a więc jego skuteczność jest rozpatrywana samodzielnie. Kwestia ta jest postrzegana pod tym względem podobnie, jak przy umowie o jurysdykcję, której przypisuje się charakter autonomiczny, niezależnie od tego, że została ona zawarta w tekście samej umowy „głównej”.

3. [O]cena istnienia umocowania pełnomocnika do sporządzenia zapisu na sąd polubowny powinna być dokonywana niezależnie od oceny istnienia umocowania tego pełnomocnika do dokonania czynności prawnej, będącej źródłem stosunku prawnego, który (a ściśle, spory z niego wynikłe) ma być poddany kompetencji sądu polubownego. Konsekwentnie, ocena skuteczności pełnomocnictwa do dokonania zapisu pozostanie niezależna od oceny skuteczności pełnomocnictwa do zawarcia umowy „głównej”, i ustalenie, że pełnomocnik był odpowiednio umocowany do zawarcia tej umowy, nie będzie przesądzające dla oceny, czy był również należycie umocowany do tego, by spory wynikłe z tej umowy poddać w imieniu mocodawcy kompetencji sądu polubownego, a tym samym wyłączyć je definitywnie spod kompetencji sądu państwowego.

4. [Z]apis na sąd polubowny to akt wywierający bezpośredni wpływ na sposób realizacji ochrony prawnej przysługującej stronie. Ranga tego zapisu na sąd polubowny i jego skutki procesowe są więc tak poważne, że jego dokonanie należy traktować jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Jego skutki mają charakter prawnoprocesowy, kształtują bowiem sytuację procesową strony związanej zapisem. Wpływ zapisu na sposób dochodzenia ochrony prawnej jest w swej istocie zawsze taki sam, gdyż zawsze powoduje uchylenie kompetencji sądu państwowego. Te cechy zapisu na sąd polubowny, przy uwzględnieniu jego autonomicznego charakteru, uzasadniają stwierdzenie, że zapis na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Taka kwalifikacja jest korzystna z punktu widzenia pewności obrotu oraz jasności kryteriów stosowanych przy ocenie skuteczności pełnomocnictw.

5. Skoro zapis na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, do jego sporządzenia nie jest wystarczające pełnomocnictwo ogólne. Zawarcie przez pełnomocnika umowy poddającej spór rozstrzygnięciu sądu polubownego wymaga zatem tzw. pełnomocnictwa rodzajowego, a więc określającego rodzaj czynności objętej umocowaniem, jak też może być dokonane przez pełnomocnika dysponującego upoważnieniem do tej konkretnej czynności.

1. Nie ma wątpliwości, że umowę o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (zapis na sąd polubowny) strona może zawrzeć nie tylko osobiście, ale może to uczynić przez pełnomocnika.

2. [W] każdym wypadku, w zakresie nie unormowanym w art. 697 i 698 k.p.c., do zapisu na sąd polubowny dopuszcza się stosowanie (bezpośrednie, ewentualnie "subsydiarne") przepisów kodeksu cywilnego. Do pełnomocnictwa obejmującego umocowanie do uczynienia zapisu na sąd polubowny mają więc zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o przedstawicielstwie (art. 95 – 109).

3. Artykuł 98 k.c. nie rozstrzyga, czy czynienie zapisów na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Dopiero uznanie, że uczynienie zapisu na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, uzasadniałoby przyjęcie, że do umocowania do dokonania tej czynności nie wystarcza pełnomocnictwo ogólne. Ponieważ ustawa nie wymaga pełnomocnictwa do uczynienia indywidualnie określonego zapisu na sąd polubowny (pełnomocnictwa szczególnego), wystarczałoby pełnomocnictwo obejmujące umocowanie do czynienia zapisów na sąd polubowny (pełnomocnictwo rodzajowe).

[D]o umocowania dyrektora oddziału terenowego Agencji Rolnej Skarbu Państwa przez jej Prezesa do uczynienia zapisu na sąd polubowny wystarczające jest pełnomocnictwo ogólne.

1. [I]stotą instytucji zapisu na sąd polubowny jest poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jeżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu, to tego rodzaju zapis nie stanowi zapisu na sąd polubowny, do którego znajdują zastosowanie przepisy art. 697 – 715 k.p.c.

2. Umowa o poddanie sporu właściwości sądu polubownego, w której funkcja „rozstrzygania” sądu polubownego miałaby polegać wyłącznie na prowadzeniu mediacji w celu zawarcia przez strony ugody, nie jest zapisem na sąd polubowny.

[I]stotą zapisu na sąd polubowny jest poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Jeżeli umowa nie przewiduje dla sądu polubownego funkcji rozstrzygania sporu, to nie zawiera zapisu na sąd polubowny.

1. [M]ożliwość rozpoznania sporu przez sąd powszechny wyłączona jest tak długo, jak długo strony związane są zapisem na sąd polubowny. Kodeks postępowania cywilnego wyraźnie wymienia tylko dwie sytuacje, w których zapis na sąd polubowny traci moc (art. 702 § 1 i 707 § 2). Nie ulega jednak wątpliwości, że może to nastąpić również w innych wypadkach, a w szczególności w razie zawarcia pisemnej umowy rozwiązującej zapis.

2. [J]eżeli strony łączyła umowa kooperacji, w której zamieszczono klauzulę arbitrażową, to po wygaśnięciu ugody, poddającej dochodzenie konkretnej wierzytelności drodze przed sądami państwowymi, pozostaje ważny pierwotny zapis na sąd polubowny.

1. Skoro pozwany podpisał kontrakt, a wcześniej bezspornie podpisał ten kontrakt wnioskodawca, to powstała „umowa pisemna”, o której mowa w art. II ust. 2 i art. V ust. 1 „a” Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z dnia 10 czerwca 1958 r. (Dz. U. z 1962 r. nr 9, poz. 41) oraz w Kodeksie Postępowania Ukrainy w części dotyczącej regulaminu sądu polubownego (k-233-235) i Sąd Apelacyjny oddalając zażalenie na postanowienie o uznaniu wykonalności orzeczenia ukraińskiego Sądu Arbitrażowego przepisów tych nie naruszył.

2. [A]rt. 1105 § 2 k.p.c. reguluje materię podlegającą rozważeniu w sytuacji przewidzianej w art. V ust. 2 „a” Konwencji, a nie w sytuacji unormowanej w art. V ust. 1 „a” Konwencji.

1. [O] wyłączeniu jurysdykcji sądu i poddaniu określonego sporu kompetencji sądu polubownego decyduje umowa stron – zawierana w ramach zakreślonych przez ustawę. Jeśli chodzi o formę takiego kontraktu, to stosownie do wymogów art. 698 § 1 oraz 1105 § 2 kpc powinna to być umowa pisemna. Wprawdzie w obu tych przepisach mowa jest o zawarciu umowy przez strony, ale (…) w wypadku kiedy umowa przewiduje możliwość przystąpienia do niej nowych podmiotów, to w razie zgłoszenia takiego akcesu, podmioty te związane są treścią całej umowy, włącznie z klauzulą arbitrażową. (…) [P]rzystępując do takiej umowy nowe podmioty nie muszą zawierać odrębnego porozumienia o zapis na sąd polubowny, gdyż oświadczenie woli o przystąpieniu wyrażone na piśmie oznacza także akceptację zawartej w niej klauzuli arbitrażowej. W ten sposób spełniony zostaje wymóg zarówno co do treści takiej umowy, jak i co do formy.

2. [M]oże się zdarzyć, że zagraniczny sąd polubowny będzie właściwy do rozstrzygnięcia sporu pomiędzy podmiotami nie spełniającymi żadnej z wymienionych w art. 1105 § 2 kpc cech „zagraniczności”, tj. siedziby za granicą, lub prowadzenia tam przedsiębiorstwa, z którym wiąże się wszczęty spór. (…) [O] spełnieniu tych wymogów tj. elementu zagranicznego przez którąś ze stron decyduje moment zawierania umowy derogacyjnej, a nie moment wszczęcia sporu pomiędzy stronami związanymi zapisem na sąd polubowny.

Zapis na sąd polubowny jest umową, do której znajduje zastosowanie art. 65 k.c.

Zbycie przez powódkę udziałów w pozwanej Spółce nie wpływa na jej dalsze związanie zapisem na sąd polubowny, zawartym w umowie spółki, albowiem orzecznictwu sądu polubownego poddany został stosunek prawny (przedmiot sporu) – którym w rozpoznawanej sprawie jest udział w czystym zysku – a nie konkretne strony sporu, mające status prawny wspólnika.

Zgodnie z art. 697 § 1 KPC zapis na sąd polubowny nie może dotyczyć między innymi sporów ze stosunku pracy. O charakterze sprawy decyduje dochodzone roszczenie.

1. [U]mowa derogacyjna na rzecz sądu zagranicznego oraz na rzecz działającego za granicą sądu polubownego (art. 1105 § 1 i 2 k.p.c.) musi być poprzedzona istnieniem jurysdykcji krajowej. Przeszkodę w skutecznym zawarciu umowy derogacyjnej może natomiast stwarzać wyłączna jurysdykcja sądu polskiego. Ta jednak przeszkoda działa tylko przy derogacji na rzecz sądu państwa obcego (art. 1105 § 1 zd. drugie k.p.c.) i nie ma zastosowania przy derogacji na rzecz obcego sądu polubownego, która doznaje jedynie ograniczeń przewidzianych w art. 697 § 1 k.p.c.

2. [P]rzewidziane w art. 1105 § 2 kpc uzależnienie dopuszczalności klauzuli arbitrażowej od „zagranicznego statusu” jednej ze stron odnosi się do fazy zawarcia umowy derogacyjnej, a więc dotyczy stron tej umowy, a nie stron sporu objętego zapisem.

3. [A]rt. 1105 § 2 kpc odnosi się również do umów wielostronnych. (…) W przypadku umowy wielostronnej może więc dojść do sytuacji, że właściwym do rozpoznania sporu między stronami – podmiotami krajowymi będzie zagraniczny sąd polubowny.

4. Konwencja nowojorska nie zajmuje się formą, w jakiej ma nastąpić odesłanie stron przez sąd krajowy do arbitrażu. Decyduje więc o tym procedura krajowa. W myśl art. 1105 § 2 k.p.c. zapis (klauzula arbitrażowa) wyłącza jurysdykcję sądów polskich na rzecz zagranicznego sądu polubownego. Z kolei brak jurysdykcji krajowej prowadzi do odrzucenia pozwu (art. 1009 k.p.c.).

Z samej istoty zawarcia umowy przez czynności konkludentne wynika, że może ono dotyczyć tylko tych czynności, które faktycznie przez strony zostały dokonane. W sytuacji, gdy strona przeciwna kwestionuje poddanie sporu pod sąd arbitrażowy nie może być mowy o zapisie na sąd polubowny zawartym w sposób konkludentny.

1. Nie może ulegać wątpliwości, że do dokonania skutecznego zapisu na sąd polubowny nie jest wystarczające pełnomocnictwo ogólne, bowiem czynność ta przekracza zakres zwykłego zarządu.

2. Umieszczenie klauzuli o zapisie na sąd polubowny we wzorze umowy stanowiącym załącznik do zarządzenia wydanego przez Prezesa Agencji należy traktować jako pełnomocnictwo szczególne dla osób upoważnionych do zawierania umów dzierżawy do dokonywania zapisu na sąd polubowny w sposób ważny.

1. [C]esjonariusz wstępuje w pozycję prawną cedenta. Niejako drugą stroną tej zasady jest dopuszczalność podnoszenia przez dłużnika wobec cesjonariusza wszelkich zarzutów, które miał przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie (art. 513 § 1 k.c.). Dłużnik wierzytelności z umowy zawierającej zapis na sąd polubowny, pozwany przed sąd powszechny, może więc podnieść zarzut zapisu na sąd polubowny (art. 697 § 2 w zw. z art. 202 k.p.c.) także przeciwko cesjonariuszowi.

2. Skuteczność zapisu na sąd polubowny wobec cesjonariusza wyklucza możliwość powoływania się na brak zapisu na sąd polubowny, gdy powód występuje jako cesjonariusz, który nabył wierzytelność objętą zapisem.

3. Przyjmuje się, iż wniosek o naruszeniu praworządności jest uzasadniony wtedy, gdy skutek wyroku sądu polubownego godzi w podstawowe zasady porządku prawnego państwa (…) - np. rozstrzygnięcie sądu polubownego jest oczywiście niezgodne z ustalonym stanem faktycznym.

4. [G]dy chodzi o wskazane w art. 712 § 1 pkt 4 k.p.c. kryterium zasad współżycia społecznego, niezbędne jest wskazanie określonych zasad współżycia społecznego, z którymi nie można pogodzić skutków wyroku sądu polubownego.

1. [O]cena prawidłowości dokonywanej przez sąd wykładni oświadczeń woli stron, wyartykułowanych w treści zapisu na sąd polubowny, wykracza już poza hipotezę normy zawartej w art. 698 § 2 k.p.c., a wiąże się z kwestią właściwego stosowania art. 65 § 1 i § 2 k.c.

2. Przepisy k.p.c. dopuszczają możliwość zawierania umów o oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, ale także i możliwość ich rozwiązywania lub odstępowania od nich w sposób dorozumiany. Jeżeli więc zarzut zapisu na sąd polubowny nie zostanie zgłoszony przez pozwanego do chwili wdania się w spór co do istoty sprawy, to przyjąć należy, że strony w sposób dorozumiany odstąpiły od zawartej uprzednio umowy co do rozpoznania sprawy przez sąd polubowny.

3. Nie ma (…) podstaw, do pozbawienia pozwanego uprawnienia do późniejszego cofnięcia zgłoszonego już uprzednio zarzutu zapisu na sąd polubowny, przy czym cofnięcie zgłoszonego zarzutu może być dokonane wyraźnie, jak również w sposób dorozumiany.

[N]ie jest możliwe zawarcie umowy poddającej rozstrzygnięciu sądu polubownego wszystkie spory mogące powstać z jakichkolwiek, nieoznaczonych w dacie tej umowy, przyszłych stosunków prawnych, natomiast w wypadku zawarcia pomiędzy stronami konkretnej umowy, która powoduje powstanie pomiędzy nimi stosunku prawnego, możliwe i dopuszczalne jest poddanie arbitrażowi wszystkich sporów mogących powstać w przyszłości i wynikających z tego stosunku prawnego.

Umowa międzynarodowa wiąże zarówno państwa, które ją ratyfikowały, jak i podmioty, których sferę działalności reguluje. Nie jest zatem konieczne, by w kontrakcie strony powoływały przepisy obowiązującej umowy międzynarodowej jako podstawę sposobu rozstrzygania sporów i wykonania orzeczenia.

1. [P]onieważ umowa nie ogranicza czasowo kompetencji sądu polubownego tylko do okresu jej obowiązywania, nie ulega wątpliwości, że również po wygaśnięciu umowy właściwym do rozpoznania sporów jest sąd polubowny. Inna interpretacja byłaby nielogiczna i sprzecza z istotą zapisu na sąd polubowny. Spory pomiędzy stronami umowy najczęściej powstają już po jej wygaśnięciu lub rozwiązaniu i dotyczą roszczeń z tytułu wzajemnych rozliczeń za okres obowiązywania umowy.

2. Przepis art. 697 § 2 kpc jednoznacznie stanowi, że dopóki obowiązuje umowa o poddaniu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporów o prawa majątkowe, nie można żądać rozpoznania sporu przez sąd. Istotą takiego sporu jest równocześnie ocena, czy strona zobowiązana uznała na piśmie należność dochodzoną przez wierzyciela. Nie można tej kwestii oddzielać i przekazywać do rozpoznania przez sąd powszechny. Odrzucenie pozwu z uwagi na fakt, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego (art. 199 § 1 pkt 4 kpc) nie jest obwarowane żadnym warunkiem i nie podlega swobodnej ocenie sądu. Przy stwierdzeniu występowania przesłanki określonej w tym przepisie (na zarzut pozwanego – art. 202 kpc), sąd odrzuca pozew bez wnikania czy pozwany uznaje roszczenie w nim zgłoszone, czy nie.

Przewidziany w art. 14 umowy stron zapis o rozstrzyganiu sporów był w istocie umownym wyłączeniem jurysdykcji krajowej na rzecz działającego za granicą sądu polubownego (art. 1105 § 2 kpc), czego konsekwencją musiało być odrzucenie pozwu (art. 1099 kpc).

1. Jeśli (...) rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego, któremu strony umowy oddały spór pod rozstrzygnięcie, określając ten Sąd w stosownym zapisie na Sąd polubowny to, bez względu na ocenę materialnoprawnego charakteru, czy też źródła roszczenia powoda, tylko ten Sąd polubowny, a nie sąd powszechny w Polsce, władny jest rozstrzygnąć spór.

2. Zgodnie (...) z treścią art. 697 § 2 kpc dopóki strony obowiązuje umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie Sądu polubownego, to nie można żądać rozpoznania sporu przez Sąd, który – w razie wpłynięcia doń pozwu – ma wręcz obowiązek w takiej sytuacji pozew odrzucić, a to na podstawie art. 199 § 1 pkt. 4 kpc, o ile tylko stosowny zarzut strona pozwana zgłosiła z zachowaniem wymogów art. 202 zd. 1 kpc.

[I]stota zobowiązania wekslowego wymyka się (…) spod możliwości objęcia go zapisem na sąd polubowny. (…) Żaden sąd polubowny nie jest władny do wydania nakazu zapłaty. Poddanie sporu z zobowiązania wekslowego pod rozstrzygnięcie sądu polubownego negowałoby zatem funkcje weksla i samą celowość jego wystawienia.

Istnienie postanowienia kontraktu, które może mieć walor prawny zapisu na sąd polubowny, względnie umownego wyłączenia jurysdykcji sądów polskich /art. 1105 kpc/, a zarazem umowne poddanie stosunku stron „prawu międzynarodowemu” /bliżej niesprecyzowanemu/ uniemożliwia pozytywne ustalenie przez Sąd Najwyższy, że spór podlega jurysdykcji sądów polskich – co jest konieczną przesłanką oznaczenia sądu właściwego. Przyznanie ustaleniu jurysdykcji roli przesłanki i uzależnienie przez to możności oznaczenia sądu od wcześniejszego ustalenia, że w sprawie zachodzi jurysdykcja krajowa, znajduje oparcie w art. 1099 kpc, który nakazuje sądowi branie z urzędu tej kwestii pod rozwagę w każdym stanie sprawy. Niemożliwość dokonania jednoznacznych ustaleń w przedmiocie jurysdykcji uzasadnia zatem oddalenie wniosku o oznaczenie sądu.

[P]rzy bardzo dużej swobodzie pozostawionej stronom i samemu Sądowi polubownemu określania sposobu postępowania przed tym Sądem – przepisy kpc ustanawiają jednocześnie pewne minimum reguł o charakterze bezwzględnie obowiązujących (iuris cogentis).

1. [P]rzepisy części II k.p.c., dotyczące zabezpieczenia roszczenia, mają zastosowanie w sprawie z tzw. elementem zagranicznym. (…) Istnienie jurysdykcji krajowej dla postępowania rozpoznawczego, nie jest warunkiem koniecznym dla postępowania zabezpieczającego.

2. Stosownie do art. 734 k.p.c. wydając zarządzenie tymczasowe przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznaczy termin, w którym sprawa powinna być wytoczona, pod rygorem upadku zabezpieczenia. Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę podzielił, występujący w doktrynie, pogląd, że wytoczenie w wyznaczonym terminie powództwa przed sąd polubowny zagraniczny, spełnia przesłanki tego przepisu.

Postanowienie umowy, według którego strony poddają rozstrzygnięciu Kolegium Arbitrów przy Polskiej Izbie Handlu Zagranicznego spory majątkowe mogące wyniknąć na tle określonego stosunku prawnego nie oznacza, że w sprawie dotyczącej takiego sporu zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej, a zatem, że uzasadnione jest odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. (…) Jeżeli rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego, stanowi to podstawę odrzucenia pozwu /art. 199 § 1 pkt. 4 k.p.c./, którą jednakże sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy /art. 202 k.p.c./.

Stosownie do ust. 4 protokołu o klauzulach arbitrażowych, podpisanego w Genewie 24.IX.1923 r. (Dz. U. z 1931 r., nr 42, poz. 372), zapis na sąd polubowny ma charakter odesłania. Odesłanie to nie przesądza kwestii braku kompetencji sądów w przypadku, gdy z jakichkolwiek powodów kompromis, klauzula kompromisowa lub arbitraż upadają lub stają się nie obowiązujące. Unormowanie to ma więc charakter lex specialis w stosunku do przepisów k. p. c., a w szczególności do art. 1099 k. p. c. W związku z tym przepis art. 1099 k. p. c. może nie mieć w sprawie zastosowania, jeśli arbitraż upadnie. Wówczas stanie się otwartą kwestia jurysdykcji krajowej.

1. [O] tym (…), jakie spośród spraw, podlegających w postępowaniu rozpoznawczym właściwości sądów powszechnych, mogą być poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, decydują przepisy normujące postępowanie przed tym sądem.

2. [N]adanie klauzuli wykonalności powinno być poprzedzone prawomocnym stwierdzeniem przez sąd państwowy – stosownie do art. 711 k.p.c. – wykonalności wyroku sądu polubownego.

3. [R]ozpoznane przez sąd polubowny mogą być tylko takie sprawy należące do trybu postępowania nieprocesowego, raczej nieliczne, których charakter na to zezwala, tzn. co do których spełnione są przesłanki przewidziane w art. 697 § 1 k.p.c.

4. W obecnym stanie prawnym proces oraz postępowanie nieprocesowe są równorzędnymi trybami postępowania sądowego, przy czym tryb postępowania nieprocesowego w sprawach o charakterze majątkowym, w których sąd wszczyna postępowanie na wniosek, nie odbiega tak daleko od zasad obowiązujących w procesie, aby z samego tylko poddania określonej sprawy rozpoznaniu w trybie nieprocesowym wynikało wyłączenie możliwości poddania jej rozstrzygnięciu przez sąd polubowny.

1. Po uchyleniu przez sąd państwowy wyroku sądu polubownego – na skutek uwzględnienia skargi opartej na przepisach art. 712 § 1 pkt 2–5 k.p.c. – sąd polubowny zachowuje nadal swą właściwość do rozstrzygnięcia sporu.

2. [W]yrok sądu wydany w trybie art. 712 § 1 pkt 2-5 k.p.c., uchylający wyrok sądu polubownego z przyczyn taksatywnie w tym przepisie wymienionych, nie może unicestwić umowy cywilnoprawnej o zapis na sąd polubowny. Uchylenie wyroku sądu polubownego w trybie tego artykułu ma charakter ściśle kasatoryjny, unicestwia wyrok sądu polubownego, lecz nie pozbawia mocy prawnej umowy, w której strony poddały spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Dopóki zaś obowiązuje taka umowa, nie można żądać rozpoznania sporu przez sąd (art. 697 § 2 k.p.c.).

3. Zaskarżeniu w trybie art. 712 k.p.c. nie musi podlegać cały wyrok sądu polubownego; również w razie zaskarżenia całego wyroku sądu polubownego wyrok uchylający może dotyczyć tylko części zaskarżonego wyroku sądu polubownego. Nie można także wyłączyć wydania przez sąd polubowny wyroku częściowego. skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego można oprzeć na tych samych przyczynach, które stanowią podstawę skargi o wznowienie postępowania. W tych wszystkich wypadkach, w razie przyjęcia koncepcji unicestwienia zapisu przez wyrok państwowy uchylający wyrok sądu polubownego, doszłoby do niepożądanych konsekwencji, wynikających z odmiennych założeń, którymi może się kierować każdy z tych sądów (sąd polubowny nie jest związany wszystkimi przepisami prawa materialnego).

4. Nie jest wyłączone (…) takie zastrzeżenie w umowie, w którym strony postanowią, że uchylenie wyroku sądu polubownego w trybie art. 712 k.p.c. powodować będzie równocześnie uchylenie zapisu. Jednakże również i w tym wypadku przyczyną wygaśnięcia zapisu nie będzie moc uchylającego wyroku, lecz treść umowy uzależniająca skuteczność zapisu od wydania takiego wyroku.

Nieuzasadniony jest (…) zarzut (…) że skuteczności wyłączenia jurysdykcji krajowej na rzecz arbitrażu w Londynie sprzeciwia się niewykonalność w Polsce – wobec braku umowy międzynarodowej – orzeczeń arbitrażowych wydanych na terenie Wielkiej Brytanii. Kwestia wykonalności orzeczeń sądów polubownych nie może mieć wpływu na skuteczność klauzul prorogacyjnych, skoro prawo polskie dopuszcza zamieszczanie takich klauzul w umowach z kontrahentami zagranicznymi.

1. [Z]arówno umowa zapisu na sąd polubowny przewidziana w art. 698 k.p.c., jak i umowa przewidziana w art. 1105 k.p.c. wymagają do swej ważności podpisów obu umawiających się stron.

2. [A]ni zamieszczenie klauzuli arbitrażowej Centrocon w konosamencie, ani też odesłanie do takiej klauzuli zastrzeżonej w umowie czarterowej nie spełnia wymagań pisemnej formy umowy przewidzianych w art. 1105 § 3 k.p.c. Konosament nie jest umową. Stosownie do przepisów art. 120 i nast. kod. mors. jest on jednostronnym oświadczeniem woli złożonym przez przewoźnika lub jego przedstawiciela w formie dokumentu stanowiącego dowód przyjęcia ładunku na statek i legitymującego posiadacza do rozporządzenia tym ładunkiem i do jego odbioru.

Zarzut (…) że spór podlega rozpoznaniu przez sąd polubowny, jest skuteczny tylko o tyle, o ile strony tego procesu dokonały ważnego zapisu na sąd polubowny.

1. [S]formułowanie § 14 Protokołu Transportowego o polsko-czechosłowackiej współpracy za rok 1961, według którego „Zainteresowane przedsiębiorstwa … przy zawieraniu wszelkich porozumień ... uzgodnią właściwość Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego w Gdyni do rozstrzygania ewentualnych sporów...”, nie upoważnia do wniosku, iż przepis ten poddaje wszystkie wymienione w nim przyszłe spory pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego.

2. Przepis § 14, jak na to wskazuje jego brzmienie, nakłada jedynie na przedsiębiorstwa obu umawiających się stron obowiązek zamieszczania w zawieranych umowach klauzul prorogacyjnych, wobec czego prawidłowe jest stanowisko zajęte w zaskarżonym postanowieniu, że skoro wiążąca strony umowa czarterowa klauzuli takiej nie zawiera, spór niniejszy podlega sądowi powszechnemu.

[Z]arzut, że sprawę oddano do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu, może być zawsze podnoszony tylko na zarzut pozwanego. Skoro zaś pozwany nie działa w stadium przygotowawczym, to odpowiedni zarzut może być podniesiony dopiero po zawiśnięciu sporu.

[P]owód mógł się powołać na takie przyczyny [utraty mocy zapisu określone w art. 498 § 1 k.p.c. – wstawienie własne] w pozwie wniesionym do sądu państwowego – bez uprzedniego uzyskania osobnego orzeczenia (postanowienia Sądu) o wygaśnięciu zapisu na sąd polubowny. W myśl bowiem art. 498 § 1 k.p.c. z wymienionych w tym przepisie przyczyn „zapis traci moc” z samego prawa, a orzeczenie sądu o wygaśnięciu zapisu ma znaczenie deklaratywne.

Zapis na sąd polubowny w umowie najmu (…) dotyczącej lokalu przekazanego następnie Skarbowi Państwa nie jest dla Skarbu Państwa wiążący. Z przepisu art. 399 § 1 k.z. nie wynika bowiem, by nabywca miał być także związany wszelkiego rodzaju umowami dodatkowymi, które nie dotyczą integralnych elementów stosunku najmu, a do takich umów dodatkowych zaliczyć należy tzw. klauzulę sądu polubownego.

1. Zapis na sąd polubowny jest umową, która dla swej ważności wymaga formy pisemnej. Aby zapis był ważny, musi nastąpić w pisemnym oświadczeniu poddanie sporu pod rozpoznanie sądu polubownego (art. 486, 487 k.p.c.). Zawarcie w sposób konkludentny umowy o oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie jest możliwe.

2. Powołanie sędziego polubownego nie jest (…) samo przez się oświadczeniem oddającym spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, nie jest ono równoznaczne ze sporządzeniem i podpisaniem zapisu na sąd polubowny.

1. Dopuszczalne jest dokonywanie zapisów na sąd polubowny co do sporów o roszczenia majątkowe pomiędzy podmiotami gospodarki uspołecznionej a krajowymi podmiotami nieuspołecznionymi.

2. Ustawa (…) w art. 509 i 510 § 1 pkt 4 k.p.c. zezwala na taką sytuację, w której sąd polubowny nie zastosuje obowiązującego prawa, nie czyniąc żadnego wyjątku ze względu na rodzaj stron. Gdyby zaś w rozstrzygnięciu swym dopuścił się naruszenia przepisów bezwzględnie obowiązujących lub zasad współżycia społecznego, to wyrok taki podlegałby uchyleniu (art. 509 i 510 § 1 pkt 4 k.p.c.).

1. W ustroju Państwa Demokracji Ludowej, gdzie ochrona mienia społecznego jest jednym z naczelnych obowiązków obywateli, nie można uznać za dopuszczalne i ważne postanowień umów, którymi powierza się ostateczne rozstrzygnięcie sporów o prawa majątkowe Skarbu Państwa uznaniu innych czynników, niż powołane do tego z mocy ustawy sądy lub inne instytucje.

2. Zapis na sąd polubowny, którego błędne rozstrzygnięcie o żądaniach stron może być w drodze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego uchylone tylko wtenczas, jeżeli rozstrzygnięcie jest niezrozumiałe, zawiera sprzeczności, przekracza granice zapisu albo treścią swą ubliża praworządności lub zasadom współżycia społecznego w Państwie Demokracji Ludowej (art. 510 § 1 pkt 4 k.p.c.), może spowodować uszczerbek mienia społecznego, jeżeli sąd polubowny wyda swe rozstrzygnięcie nie kierując się obowiązującym prawem w szczególności przepisami prawa materialnego. Tym samym poddanie takiego sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego nie da się pogodzić z należytą ochroną mienia państwowego, do którego są powołane organy Państwa.

1. Zapis jest umową w rozumieniu kodeksu zobowiązań i podlega pod względem swej ważności ogólnym przepisom tego kodeksu o umowach. Do zapisu na Sąd Polubowny stosować należy więc również art. 52 § 2, czyli, że mimo nieważności jednego z postanowień zapisu, zapis zasadniczo pozostaje w mocy, a powódka chcąc uzasadnić nieważność całego zapisu powinna była wykazać, że bez nieważnego postanowienia nie doszłoby do zapisu.

2. [W] rozumieniu art. 480 § 1 k.p.c., spór jest oznaczony dokładnie już wówczas, gdy w zapisie są przytoczone okoliczności, które go indywidualizują.

3. Przepis art. 494 § 2 k.p.c. nie zniewala Sądu Polubownego do uregulowania z góry porządku całego swego postępowania. Przeciwnie, Sąd Polubowny określa tryb swego postępowania w rozumieniu art. 494 § 2 także wówczas, gdy wydaje według zachodzącej potrzeby szczególne postanowienia konieczne do przeprowadzenia postępowania, czyli dla każdej poszczególnej czynności z osobna.

4. [S]ąd Polubowny nie jest skrępowany przepisami ani prawa materialnego, ani formalnego, (…) jedyną granicę jego swobody przy orzekaniu stanowi porządek publiczny, któremu orzeczenie swą treścią nie może ubliżać.

1. Art. 503 § 1 pkt 4 uznaje za wystarczającą przesłankę skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, jeżeli wyrok ten treścią swą ubliża porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom, natomiast art. 502 pozwala sądowi na uwzględnienie niezgodności treści wyroku z porządkiem publicznym i dobrymi obyczajami tylko wówczas, gdy wynika to ze złożonych w sądzie akt sądu polubownego.

2. Na skutek skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się normalne postępowanie procesowe (art. 505 k.p.c.), w toku którego możliwe jest przeprowadzenie postępowania dowodowego według zasad ogólnych.

3. Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności winno z natury rzeczy być krótkie i proste, co byłoby niewykonalne w przypadku konieczności przeprowadzania dowodów w celu ustalenia okoliczności faktycznych potrzebnych do oceny, czy wyrok swą treścią ubliża porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom. Dlatego też ustawodawca ograniczył sąd państwowy do jednego tylko źródła informacji, a mianowicie do akt sądu polubownego, a więc do dokumentów piśmiennych, których rozpatrzenie i ocena z reguły nie są połączone z żadnymi trudnościami, mogącymi wpłynąć na przedłużenie postępowania. Gdyby tego ograniczenia nie było, to w zakresie omawianej tu kategorii wad wyroku sądu polubownego nie byłoby żadnej różnicy między oboma rodzajami postępowania w sądzie państwowym, co byłoby sprzeczne z konsekwentnie w ustawodawstwie procesowym polskim realizowaną zasadą jednotorowości postępowania.

[Z]arząd spółki z ogr. odpow., będąc ustanowionym reprezentantem spółki z mocy art. 198 kh, nie potrzebuje szczegółowego pełnomocnictwa do czynienia zapisu na sąd polubowny, a tym samym i likwidatorzy spółki, których zakres działania odpowiada zakresowi działania zarządu, takiego pełnomocnictwa nie potrzebują.

1. [J]eżeli zapis na sąd polubowny wymaga formy pisemnej i pełnomocnictwo do zawarcia takiego zapisu może być dane tylko na piśmie, to i potwierdzenie zapisu wymaga również formy pisemnej.

2. Przepisy ogólne kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu przy rozpoznawaniu spraw nie obowiązują sądu polubownego; obowiązują tylko przepisy k.p.c., które normują to postępowanie w tym sądzie (art. 494- 500).

1. Nie można zgodzić się ze zdaniem (…), że skoro sąd polubowny postanowił stosować w swym postępowaniu przepisy kodeksu postępowania cywilnego, to wszelkie niezastosowanie się do tych przepisów pociąga za sobą uchylenie wyroku sądu polubownego. (…) Nie można stawiać sądowi polubownemu wymagań surowszych niż sądowi państwowemu.

2. O wyłączeniu (…) rozstrzyga sąd polubowny, w którym przewodniczący czy sędzia, o którego wyłączenie zgłoszono wniosek, nie może być zastąpiony przez innego sędziego jak w sądzie państwowym; w razie więc usunięcia się przewodniczącego lub jednego z sędziów sąd polubowny nie mógłby w ogóle funkcjonować.

3. [S]koro strony zgodziły się na sąd polubowny i sporządziły zapis, to umowa je obowiązuje, jedna strona nie może ani czynić, ani zaniechać czegokolwiek w celu uniemożliwienia sądu polubownego. Dlatego, jeżeli strona uchyli się od wyznaczenia sędziego polubownego, druga strona może zwrócić się o wyznaczenie sędziego polubownego do sądu państwowego, jeżeli zaś powołani przez strony sędziowie arbitrzy, którzy w tym przedmiocie mogą postępować zgodnie z życzeniami stron, nie dojdą do zgody co do wyboru superarbitra, strona może się zwrócić o wyznaczenie superarbitra do sądu państwowego.

4. Inaczej przedstawia się sprawa, gdy sąd polubowny nie może się ukonstytuować lub odbyć się bez winy strony albo gdy nie może ukonstytuować się w tym składzie lub w taki sposób, jak strony umówiły się i wolę swą wyraziły w zapisie. Jeżeli np. zapis postanawia, że superarbiter ma być zgodnie obrany przez same strony, a zgody tej nie uda się osiągnąć, sąd państwowy nie może wyznaczyć superarbitra, gdyż sprzeciwiałoby się to zapisowi, który w tym przypadku upada, „wygasa”. Tak samo gdy zapis przewiduje, że w razie braku zgody sędziów polubownych na odbiór superarbitra wyznacza go nie sąd państwowy, lecz inna instytucja lub osoba, a osoba ta lub instytucja nie może wyznaczyć albo odmawia wyznaczenia superarbitra, sąd polubowny nie może ukonstytuować się bez winy stron, a nie można zmuszać strony, by oddała sprawę sądowi polubownemu ustanowionemu w inny sposób aniżeli ustanowiony w zapisie. Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera przepisu, by i w tym przypadku sąd państwowy mógł zastąpić wskazaną w zapisie instytucję lub osobę trzecią. Zapis więc i w tym przypadku upada. Oczywiście obie strony mogą zgodnie zmienić postanowienia zapisu w sposób, przewidziany w ustawie.

1. Przepis art. 150 Kpc., który tylko za uprzedniem zarządzeniem kierownika sądu dozwala doręczenia w porze nocnej, nie ma zastosowania w przewodzie sądu polubownego, gdzie ogólny przepis art. 500 § 1 Kpc. postanawia jedynie, że sąd polubowny doręczy stronom odpisy wyroku za dowodem doręczenia na piśmie, ale nie przepisuje zresztą sposobu doręczenia.

2. [A]rt. 82 Kz. dozwala umawiania się o zapłatę określonej sumy pieniężnej na przypadek niewykonania zobowiązania, dlatego i sąd polubowny nie ubliżył porządkowi publicznemu, orzekając o karze pieniężnej (…)

3. [J]est nieuzasadniony (…) zarzut, że wyrok sądu polubownego nie wyjaśnia tytułu świadczeń pieniężnych, bo strony uwolniły sąd od uzasadnienia wyroku.

1. [W] postępowaniu w sądzie powszechnym, unormowanym przepisami księgi III cz. I k.p.c., należy, o ile ta księga nie zawiera odmiennych przepisów, stosować odpowiednio przepisy księgi II cz. I k.p.c.

2. Postępowanie (…) wszczęte na wniosek strony o wyznaczenie sędziego polubownego lub przewodniczącego jest w istocie postępowaniem odrębnym, które ma dopiero przygotować postępowanie przed sądem polubownym. Na wyznaczenie sędziego lub przewodniczącego nie ma zażalenia (art. 485 § 2 k.p.c.), nie może zatem być i skargi kasacyjnej, gdyż nie ma skargi kasacyjnej na postanowienie sądu 1. instancji. Na odmowę zaś wyznaczenia służy zażalenie, a na postanowienie sądu 2. instancji, zatwierdzające odmowne postanowienie sądu 1. instancji – skarga kasacyjna, jako na postanowienie kończące postępowanie.

3. Postępowanie na wniosek sędziego polubownego o oznaczenie wynagrodzenia także jest postępowaniem odrębnym, wywołanym umową o sąd polubowny. Zarówno sędzia, jak i strony, które procesowały się przed sądem polubownym, mogą wnosić zażalenia na postanowienia sądu 1. instancji i skargi kasacyjne na postanowienia sądu 2. instancji, jako na kończące to odrębne postępowanie.

4. Postępowanie, wszczęte na wniosek strony celem orzeczenia o wygaśnięciu zapisu na sąd polubowny jest również odrębnym postępowaniem przed sądem powszechnym; sąd państwowy rozstrzyga tu po rozprawie spór stron o skuteczność umowy. Postanowienie, rozstrzygające ten spór, powinno być przyrównane do wyroku, a zatem stronom służy prawo zakładania zażalenia na postanowienie sądu 1. instancji i skargi kasacyjnej na postanowienie sądu 2. instancji.

5. Wreszcie postanowienie o wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody, zawartej przed tym sądem, także kończy odrębne postępowanie, wszczęte na wniosek strony. (...) Na postanowienie sądu 1. instancji o wykonalności służy zatem zażalenie, a na postanowienie sądu 2. instancji – skarga kasacyjna.

6. Od skargi kasacyjnej w sprawach wyżej wymienionych należy pobierać wpis stosunkowy według ogólnych zasad.

7. Wartość przedmiotu sporu i zaskarżenia stanowić będzie w tych przypadkach wartość przedmiotu sporu, który by podlegał rozstrzygnięciu przez sąd polubowny.

8. We wszystkich powyższych przypadkach skarga kasacyjna oczywiście jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia przenosi 500 zł (z zastrzeżeniem przepisów art. 425 §§ 2 i 3 i art. XX § 1 przep. wprow.

1. Strona związana zapisem, jej zdaniem, nieważnym, może (…) wnieść spór przed sąd państwowy, który sprawą ważności zapisu zajmuje się tylko w tym razie, gdy strona druga przed wdaniem się w spór zarzuci, że sprawa należy do sądu polubownego, inaczej bowiem zapis nawet ważny traci moc (art. 235 k.p.c.).

2. Sędziego polubownego wolno wyłączyć z tych samych przyczyn co sędziego państwowego, ten zaś jest wyłączony, gdy między nim a stroną zachodzi stosunek osobisty, mogący wywołać uzasadnioną wątpliwość w bezstronność sędziego.

Zapis na sąd polubowny pod względem wykładni i oceny zasadności zastrzeżonych w nim warunków oraz rozstrzygnięcia pytania, czy warunek się ziścił, na równi z każdą inną umową podlega przepisom prawa materialnego, zatem w zakresie warunków – art. 46 – 49 k.z.

1. [S]ędzia polubowny nie jest nigdy wyłączony już mocą samej ustawy, jak ma to miejsce w wypadkach art. 54 k.p.c., lecz że wyłączenie sędziego polubownego następuje tylko przez stronę, za czym zastosowanie może mieć wyłącznie art. 55 k.p.c.

2. [W]yłączenie sędziego polubownego nie może być po raz pierwszy podniesione w drodze skargi opartej na przepisie art. 503 § 1.

3. Ani niem. u.p.c., pod rządem której zapis na sąd polubowny nastąpił, ani też k.p.c. nie określa stosunku z zapisu jako czysto osobistego, nie przechodzącego w drodze sukcesji uniwersalnej na następcę ogólnego.

1. Ugoda zawarta przed sądem polubownym stoi na równi z wyrokiem Sądu państwowego, ale tylko o tyle, o ile chodzi o jej wykonalność i skuteczność jako tytułu egzekucyjnego (art. 501 § 2 i art. 527 p. 3 k.p.c.), nie posiada ona jednak powagi rzeczy osądzonej co do kwestii nią uregulowanych, gdyż powagę tę przyznaje ustawa wyraźnie tylko prawomocnym wyrokom i na inne tytuły wykonawcze to uprawnienie rozciągnięte być nie może (art. 382 k.p.c.)

2. Skoro (…) sprawa, przekazana do rozstrzygnięcia Sądowi polubownemu (…), została załatwiona ugodą (…), został zapis na Sąd polubowny skonsumowany i istnieje tylko ugoda (…).

1. [O]rzeczenia dopuszczalności egzekucji domagać może się każda osoba, na której rzecz wyrok sądu polubownego jest skuteczny, w rozumieniu § 1040 u.p.c. Przepis ten co prawda opiewa, że powaga rzeczy osądzonej działa pomiędzy stronami. Niemniej z natury wyroku sądu polubownego, jako wyniku umowy, wyciągnąć należy wniosek, że zasięg powagi rzeczy osądzonej zakreślony jest umową stron, i dlatego cesjonariusz mogący w równej mierze rozporządzać zasądzonym roszczeniem, jak cedent, korzystać powinien z wszelkich skutków tego roszczenia, za czym uprawniony być powinien do powoływania się na powagę rzeczy osądzonej, przyznanej cedentowi.

2. Postępowanie polubowne kończy się dopiero z chwilą, gdy dopełniono wszelkich warunków z § 1039 u.p.c., wobec czego dopuszczalne jest uzupełnienie wyroku sądu polubownego aż do zamknięcia rozprawy w instancji odwoławczej w sporze na podstawie § 1042 u.p.c.

3. W postępowaniu przed sądem polubownym nie obowiązują przepisy §§ 80 i nast. u.p.c. Nie chodzi więc o to, czy funkcjonariusze, występujący przed sądem polubownym, zaopatrzeni byli w formalnie prawidłowe pełnomocnictwo, lecz czy pozwana ich działanie przed sądem polubownym aprobowała.

4. [W]danie się w spór przed sądem polubownym przedstawia zrzeczenie się wszelkich zarzutów wadliwego postępowania, co do których strona nie podnosiła szczególnych zastrzeżeń.

1. Według art. 480 § 1 Kpc. zapis na sąd polubowny musi być sporządzony na piśmie; wynika z tego, że o treści zapisu takiego decyduje wyłącznie osnowa pisemnego dokumentu i dlatego nie można uzupełniać pisemnej treści zapisu na podstawie zeznań świadków.

2. [Z]apis (…) przez jedną ze stron nie podpisany, był nieważny (art. 480 § 1 Kpc.).

1. Nie można odmówić słuszności twierdzeniom skargi rewizyjnej, że zarzut, iż Sąd Polubowny przekroczył swe uprawnienia i wyszedł poza zapis na sąd polubowny, nie jest ekscepcją spór wstrzymującą (§ 274 u.p.c.). Podniesienie takiego zarzutu dopiero w drugiej instancji jest możliwe (§ 529 u.p.c.).

2. [O] tem, czy postępowanie przed sądem polubownym było niedopuszczalne, orzekać musi sąd państwowy, do którego zwrócono się o wydanie wyroku wykonawczego (§ 1042 ust. 1 u.p.c.), orzeczenie zaś sądu państwowego musi być samodzielne, t.j. musi się opierać na jego własnych ustaleniach i poglądach prawnych.

3. [W]danie się w spór po zgłoszeniu zarzutu, nie może uchodzić za dorozumianą zgodę na sąd polubowny, skoro strona wdaje się w spór, aby bronić swoich praw na wypadek, gdyby zgłoszony i podtrzymywany przez nią zarzut okazał się nieuzasadniony.

Wprawdzie według przepisów austrjackiej procedury cywilnej z r. 1895 było wątpliwe i sporne, czy zarzut, że sprawa ma być rozstrzygnięta przez sąd polubowny, jest zarzutem niedopuszczalności drogi sądowej, czy też niewłaściwości sądu, atoli ze stanowiska przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie ulega wątpliwości, że jest to innego rodzaju zarzut wstrzymujący proces.

1. Zasądzenie przez sąd polubowny kosztów postępowania, aczkolwiek o nich nie wspomniano w zapisie, nie powoduje nieważności wyroku, jeżeli (…) nastąpiło (…) na żądanie obu stron, wyrażone w pismach, złożonych sądowi polubownemu, w ten bowiem sposób zaszło uzupełnienie zapisu, odpowiadające pod względem formy wymaganiom art. 480 k.p.c.

2. [O]znaczenie wysokości kosztów postępowania przed sądem polubownym należy do tegoż sądu i pozostaje poza granicami kontroli ze strony sądu państwowego (art. 502 i 503 k.p.c.).

3. Wykrycie fałszu dokumentu może być przyczyną uchylenia wyroku sądu polubownego (…). [M]niemanie, jakoby fałsz dokumentu musiał być udowodniony wyrokiem sądowym, nie znajduje uzasadnienia w żadnym przepisie prawa, w szczególności zaś sprzeczne jest z treścią art. 445 § 1 p. 1, a zatem sprzeczne jest i z art. 503 § 1 p. 5 k.p.c.

1. Do rozstrzygania sporów o prawa prywatne powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te z mocy ustaw nie są przekazane innym sądom lub władzom (art. 2 k. p. c.), możność zaś zawarcia przez strony umowy o oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (art. 8 i 479 § 1 k. p. c.) uzależniona jest od szeregu przepisów, wyszczególnionych w art. 480 i nast. k. p. c., których zachowanie jest nieodzownym warunkiem uzyskania przez wyrok sądu polubownego mocy prawnej narówni z wyrokiem sądu państwowego (art. 501 § 2 k. p. c.).

2. Ze względu na rygorystyczne przepisy, dotyczące dopuszczalności rozstrzygnięcia przez sąd polubowny sporów, w zasadzie poddanych pod rozpoznanie sądów państwowych, nieważne są wszelkie umowy, których mocą strony dążą do zabezpieczenia wykonania ewentualnego rozstrzygnięcia sądu polubownego, nie odpowiadającego warunkom, przewidzianym w ustawie, albowiem dopuszczenie takich umów stwarzałoby możność obejścia przepisów, niezbędnych dla uzyskania przez wyrok sądu polubownego mocy obowiązującej, tudzież dla przewidzianej przez prawo kontroli sądów państwowych, czy wyrok lub ugoda treścią swą nie ubliża porządkowi publicznemu, lub dobrym obyczajom (art. 502 k.p.c.).

Wprawdzie w przypadkach art. 491 § 1 L. 1 i 2 Kpc. orzeczenie sądu państwowego o zgaśnięciu zapisu nie jest konieczne, ponieważ sam zapis czy też umowa rozwiązująca daje dostateczne wyjaśnienie o losach zapisu i każdy sąd w toczącym się przed nim sporze może stwierdzić zgaśnięcie zapisu. Ale z tego nie wynika, aby strona nie mogła i w tych przypadkach żądać orzeczenia sądu państwowego o wygaśnięciu zapisu, do czego uprawnia ją art. 491 § 2 Kpc.

1. Strony zdolne do samodzielnego zobowiązania, mogą w drodze umowy oddać spór pod sąd polubowny. Umowa taka (zapis na sąd polubowny), jest więc umową prawa prywatnego i wiąże strony jak każda umowa prywatno-prawna. Jak długo zapis polubowny jest w mocy, strony nie mogą oddać sprawy pod sąd państwowy, bo do tego zobowiązały się umownie a mogą to uczynić, gdy zapis polubowny moc swą utraci.

2. Zapis polubowny traci moc w wypadkach wyliczonych w art. 491 § 1 k.p.c. Przepis ten nie czyni wygaśnięcia zapisu zawisłem od orzeczenia sądowego, zatem wygaśnięcie następuje przez samo zajście zdarzeń, wyliczonych w art. 491 § 1 p. 1 do 6 k.p.c.

1. [U]chybienia, o których jest mowa w art. 503 k. p. c., zachodzić mogą także w odniesieniu tylko do części roszczeń rozpoznawanych w Sądzie polubownym, a w takim razie uzasadniają one też tylko częściowe uchylenia, gdyż aby wywołać ten skutek muszą wady wymienione w art. 503 k. p. c. wpływać na wydanie orzeczenia. Skoro zaś zasadniczo częściowe uchylenie jest dopuszczalne, pozostawione być musi uznaniu strony, czy z uprawnienia wynikającego z art. 503 § 1 k. p. c. skorzystać zechce w całej pełni czy też częściowo. Wyłączenie w pozwie pewnej części orzeczenia nie może jedynie być przedsięwzięte w ten sposób, że częściowe uchylenie orzeczenia Sądu polubownego nie mogłoby być podyktowane potrzebą ochrony procesowej.

2. Wobec tego (…), że pozwany w sporze przed Sądem polubownym legitymowany mógł być tylko na zasadzie cesji do inkasa, ma zastosowanie § 404 k. c. Skoro zaś według przepisu tego dłużnik także wobec nowego wierzyciela powołać się może na zapis na Sąd polubowny, to zapis obowiązywać musi także nowego wierzyciela.

3. [P]ozbawienie strony możności obrony jej praw nie jest absolutną przyczyną uchylenia orzeczenia Sądu polubownego, że raczej (…) uchybienie to skutkuje uchylenie orzeczenia tylko wówczas, jeżeli wpłynęło na jego wydanie.

1. [J]eżeli (…) zapis na sąd polubowny obejmował tylko spór o kapitał, z wyłączeniem kwestji odsetek, i sąd polubowny tylko w tych granicach sprawę rozpoznał, nie może być żadnych przeszkód ku temu, aby strona następnie wytoczyła o te odsetki powództwo przed sądem państwowym; jeżeli zaś (...) strony poddały rozpoznaniu sądu polubownego nietylko kwestję kapitału, lecz i odsetek, to i w tym przypadku nierozpoznanie przez sąd polubowny sporu o odsetki nie może pozbawić strony prawa wytoczenia następnie tego sporu przed sąd państwowy, gdyż inaczej spór o odsetki zostałby wogóle wyłączony z pod rozpoznania sądowego bez możności zapobieżenia temu przez stronę.

2. [S]kutkuje nieważnością wyroku sądu polubownego przekroczenie przezeń zakresu nadanych mu przez zapis kompromisarski uprawnień, lecz nie zawężenie tego zakresu.

1. Przymusową formą zapisu na sąd polubowny jest forma pisemna (§ 577 ust. 3 p.c.) i dlatego zapis nie może być uzupełniony umową ustną, a tem mniej w sposób dorozumiany (…).

2. O granicach, w których orzeczenie sędziego polubownego poruszać się winno, decyduje (...) wyłącznie stwierdzona na piśmie treść zapisu kompromisarskiego.

1. [S]ąd państwowy mógł tylko albo uznać wyrok sądu polubownego za wykonalny w całości, albo odmówić uznania tego wyroku za wykonalny także w całości, gdyż nie jest rzeczą sądu państwowego przy rozpoznaniu sprawy o uznanie wyroku sądu polubownego za wykonalny badanie, czy i które z motywów wyroku są uzasadnione lub nieuzasadnione, czy i jaka pozycja w obrachunku została udowodniona lub uznana przez strony, i wogóle wchodzenie w rozpoznanie meritum sporu.

2. [S]ąd polubowny może stosować § 319 u. p. c., t. j. prostować oczywiste pomyłki rachunkowe, pisarskie i t. p. Nie może natomiast po doręczeniu wyroku stronom zmieniać jego istotnej treści, chyba że obie strony zgodziłyby się na taką zmianę.

3. Złożenie mandatu jest oświadczeniem sędziów, że odmawiają wykonania swych obowiązków, że odstępują od umowy ze stronami, zobowiązującej ich do rozstrzygnięcia sporu.

4. Wobec oświadczenia sędziów w obecności stron o złożeniu mandatów, a zatem o odstąpieniu od umowy o piastowanie obowiązku sędziów polubownych, układ o sąd polubowny w myśl § 1033 u. p. c. utracił moc, wygasł.

5. Wobec wygaśnięcia umowy o sąd polubowny sędziowie, którzy złożyli swe mandaty, nie mieli żadnej podstawy prawnej do podjęcia na nowo swych praw i obowiązków na jednostronne żądanie powódki bez zgody pozwanego, jak to uczynili.

Zawarte (…) w umowie zastrzeżenie, że spory z danego stosunku prawnego między stronami mają być rozstrzygane przez sąd polubowny, jest istotne i wiąże cesjonarjusza narówni z cedentem.

[W]niosek o zawieszenie postępowania w sprawie ze względu na zawartą przez pełnomocników stron (…) umowę, przewidującą sporządzenie notarjalnego aktu zapisu na sąd polubowny (…), nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż dopóki nie została wydana (...) decyzja sądu, zastępująca zapis na sąd polubowny, nie może nastąpić zawieszenie na zasadzie art. 1375 u.p.c. postępowania w sprawie przed sądem państwowym.

Wobec (…) prawomocności uchwały ustanawiającej sędziego polubownego (...), brak jest podstawy prawnej do uznania zapisu za bezskuteczny; gdyż podstawa, która przez ustąpienie [sędziego polubownego – wstawienie własne] (…) powstała, została usunięta wskutek zamianowania przez sąd państwowy innego sędziego polubownego. Uznanie (…) zapisu na sąd polubowny za bezskuteczny w myśl przepisów § 583 ust. 2 p. 2 pr. cyw. może jedynie wówczas nastąpić, gdy sędzia polubowny odmawia wykonywania swych funkcyj, albo zwleka nadmiernie z ich spełnieniem (…).

[U]mowa o poddaniu spraw przyszłych pod sąd polubowny, nie wyłącza dochodzenia przed powszechnym sądem państwowym roszczenia z weksla kaucyjnego.

Nieważny jest zapis na sąd polubowny, podpisany imieniem spółki akcyjnej tylko przez jednego prokurenta, jeżeli w rejestrze handlowym jednoosobowy podpis spółki nie jest przewidziany.

Żądanie (…) aby uznano zapis na sąd polubowny za pozbawiony mocy prawnej, znajduje należyte oparcie w przepisie § 583 ust. 2 L. 2 proc. cyw., według którego zapis na sąd polubowny, traci moc obowiązującą nie tylko w wypadku, gdy sędzia polubowny, wyraźnie w zapisie wymieniony, odmówi wypełnienia obowiązku ciążącego na nim wskutek przyjęcia obowiązków sędziego polubownego, ale również i wtedy, gdy uczyni to sędzia polubowny ustanowiony przez stronę na zasadzie zapisu na sąd polubowny. W obu tych wypadkach przysługuje obydwom stronom prawo żądania uznania zapisu na sąd polubowny za pozbawiony mocy prawnej.

[W]yrok Sądu polubownego może być skuteczny tylko przeciwko albo na korzyść osoby, która pisemnym dokumentem poddała sporne prawo lub sporny stosunek prawny orzecznictwu Sądu polubownego.

[Z]astosowanie znowelizowanych art. 1367, 1370 i 13701 u.p.c., o ile zawierają one normy materjalno-prawne, czyli w zakresie przymusowego zapisu na sąd polubowny i wyznaczenia arbitrów bez zgody obu stron, nie może mieć miejsca odnośnie do ogólnych klauzul kompromisarskich, zawartych przed wejściem w życie ustawy z 16 lipca 1925.

Skoro w myśl § 577/3 p. c. umowa o Sąd polubowny musi być zawarta na piśmie, to poprzednie ustne ustanowienie sędziów polubownych nie ma żadnego prawnego znaczenia i żadna wola stron nie może skuteczności umowy pisemnej przenieść na datę wcześniejszą. Przed pisemną umową ani Sąd polubowny, ani sędziowie nie istnieją, a zrzeczenie się nawet wyraźne zarzutu nieważności wyroku polubownego z tej przyczyny byłoby bezskuteczne (§§ 595 i 598 p. c.).

1. [W]yrok sądu polubownego, który, według zapisu, ma być ustanowiony w Wiedniu i tam też ma zasiadać, nie byłby w Polsce wykonalny.

2. Nie można powódki zmuszać, by najpierw przeprowadziła bezcelowy spór przed sądem polubownym zagranicą, a potem dopiero wytoczyła ten sam spór przed sądem polskim. Zarzut niewłaściwości tego sądu nie jest zatem uzasadniony.

1. [N]ie można domniemywać się, by strony właśnie wówczas, gdy nietylko poszczególne ich prawa i obowiązki, wynikające z dotyczącej czynności prawnej, ale ona sama, jako taka, ulega zakwestjonowaniu, nie zamierzały z pomocy sądu polubownego korzystać i dlatego mimo nieważności (a tem bardziej bezskuteczności) właściwego aktu, sam zapis na sąd polubowny, jedynie mechanicznie z nim związany, pozostaje w mocy.

2. [S]ąd polubowny, w braku odmiennego postanowienia stron, nie jest przy rozpoznawaniu powierzonej mu sprawy krępowany prawnymi przepisami procesowymi, a w szczególności przepisami ustawy o postępowaniu cywilnem.

3. [W]yrok sądu polubownego musi być zaopatrzony powodami, t. j. musi zawierać rzeczowe uzasadnienie wydanej sentencji. Czy to uzasadnienie jest trafne, wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, tego sąd zwyczajny w granicach § 1041 u. p. c. nie może rozpatrywać, nie jest on bowiem w stosunku do sądu polubownego instancją odwoławczą.

Ponieważ właściwość sądu polubownego uzasadnia pisemna umowa stron, poddająca jego rozstrzygnięciu sprawę sporną (§ 577 p.c.) pozwana niesłusznie wystąpiła z zarzutem niewłaściwości sądu z tego powodu, ponieważ spory z umowy (…), zawartej z zobowiązanym (…), poddano w tej umowie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Umowy na sąd polubowny nie zawierał powód, wskutek czego i zarzut procesowy nie może mu być przeciwstawiony. Ponieważ powód nie mógłby oddać sądowi polubownemu rozstrzygnienia co do prawnego istnienia przekazanej należności (§ 308 ust. 1 ord. egz.), byłby według stanowiska, zajętego przez sąd odwoławczy, wogóle pozbawiony dochodzenia swego prawa, zarówno przed sądem zwyczajnym jak i polubownym. Co więcej pogląd ten byłby dla dłużnika zachętą do poddawania sporów orzecznictwu polubownemu, bo ten sposób chroniłby go przed roszczeniami jego wierzycieli.

Ustawa wymaga do ważności zapisu na Sąd polubowny formy pisemnej dlatego, że tylko dokument pozwala szybko i stanowczo zbadać fakt zawarcia umowy oraz ocenienie, do jakiego sporu odnosi się zapis.

[T]ego rodzaju klauzula [zapis na sąd polubowny w Paryżu – wstawienie własne] w dzisiejszym stanie prawodawstwa i z punktu widzenia Sądu i zasad prawnych, które obowiązywały w dniu zawierania umowy, niema żadnego znaczenia, bowiem w braku obopulnej konwencji z Francją, wyrok Sądu Polubownego zapadły we Francji byłby niewykonalny w Polsce, zaś w myśl ogólnej zasady prawa międzynarodowego prywatnego, nikt nie może być pozbawiony dochodzenia swych praw i roszczeń.

[Ż]adna umowa nie może sięgać tak daleko, aby w jej wyniku strona pozbawiona była praw, zastrzeżonych jej ustanowionym w państwie porządkiem publicznym (art 6 k.c.p.), a do takich praw należy prawo skargi sądowej, zmierzającej do zrealizowania w całej rozciągłości prawa podmiotowego.

[I]nstytucja sądów polubownych opiera się z natury rzeczy na szczególnem zaufaniu obu stron do siebie, mianowicie, że każda z nich obierze swoim sędzią osobę znaną sobie z uczciwości i godną zaufania. Toteż zapis na Sąd polubowny obowiązuje tylko te osoby, które go ze sobą zawarły i chyba tylko jeszcze ich dziedziców.

[M]usi być sądowi dozwalającemu egzekucji dostarczony dowód, że wyrok sądu polubownego stanowiący tytuł egzekucyjny, przez prawidłowo ustanowiony sąd polubowny wydany został a taki dowód przedstawia zapis na sąd polubowny stanowiący w danym wypadku integralną część tytułu egzekucyjnego.

§ 39 statutu (-) określający właściwość sądów państwowych w niektórych sporach, w których bierze udział pozwane Towarzystwo, odnosi się tylko do takich sporów między Towarzystwem a jego członkami, które nie są według § 41 przekazane sądowi polubownemu.

Postanowienie (…) umowy zbiorowej o Sądzie rozjemczym miałoby tylko wówczas skutek prawny, gdyby tę umowę podpisały obie strony (§ 884 k.c.), lub ich pełnomocnicy, upoważnieni „szczegółowo” do zawarcia umowy (§ 1008 k.c.).

Nie ma w ustawie wcale przepisu, któryby zabraniał stronom umieszczenia ważnego w zapisie na sąd polubowny postanowienia, że w razie uchylenia się jednego ze sędziów polubownych od wzięcia udziału w postępowaniu lub podpisania wyroku, pozostały inny lub inni sędziowie wraz z superarbitrem stanowią komplet sądu polubownego, ustanowiony wedle przepisu § 577 pc.

[S]przeciw pozwanego co do wyznaczenia superarbitra nie znajduje uzasadnienia w przepisach art. 1370(1) U.P.C., który wyraźnie prawo to nadaje sądowi, a zgodny wybór tegoż przez arbitrów w ustawie przewidziany nie jest.

Ponieważ zostało ustalone, że powódka nie podpisała zapisu na sąd polubowny, ani przez umieszczenie swego podpisu, ani ręcznego znaku, słusznie orzeczono bezskuteczność wyroku sądu polubownego, wydanego na podstawie takiego zapisu i to odnośnie do obojga powodów; z natury bowiem stosunku prawnego, jaki wyrokiem sądu polubownego miał być ustalony, jest widoczna jednolitość interesu dla obojga powodów.

1. [J]asne brzmienie (…) aktu kupna-sprzedaży nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że strony z góry poddały pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wszystkie spory z kontraktu wyniknąć mogące, bynajmniej nie wyłączywszy sporu o przewłaszczenie.

2. [W]spominając w akcie o izbie rolniczej zachodnio-pruskiej, jako powołanej do wyznaczania superarbitra, nie mogły strony nie mieć na myśli odpowiedniej na przyszłość instytucji polskiej, skoro zawierały akt już po podpisaniu traktatu wersalskiego, którym Pomorze przyznane zostało Polsce.

[J]edynie zaświadczenie przez notarjusza lub sędziego pokoju podpisów wszystkich osób, biorących udział w sądzie polubownym, czyli podpisów tak stron, jakoteż pośredników – nadaje zapisowi na sąd polubowny formę uroczystą, a co zatem idzie – przeistacza ten akt ze zwykłego skryptu na zapis na sąd polubowny w myśl powszechnej zasady – „forma dat esse rei” czyli w przypadkach, gdy prawodawca przy sporządzaniu aktu nakazuje przestrzeganie pewnych form ścisłych – jedynie zachowanie tych form stanowi o bycie samego aktu.